Bioscoopervaring in het college Science Fiction and Media

Terwijl de meeste studenten waarschijnlijk op woensdagochtend kwart voor negen hun wekker nog een keer snoozen, staat docent Etienne Augé al fris en fruitig in een collegezaal in het Theilgebouw. Op het scherm achter hem is een illustratie van de film Dune te zien, het onderwerp van vandaag.

Het college wordt live uitgezonden en opgenomen. “Dus als er tien studenten komen, dan is het al een feest”, zegt de docent sarcastisch. “Je mag mij citeren, hoor. Graag zelfs”, vervolgt hij. “Hybride onderwijs werkt voor geen meter.” De komende tien minuten druppelen studenten binnen. Uiteindelijk zitten er twaalf studenten in de zaal. Het feest kan beginnen.

De gordijnen van de collegezaal gaan omlaag en de verlichting dimt. “Laten we naar Seattle gaan”, zegt de docent. “Wie is er geweest?” Op het scherm staat een plaatje van het Museum of Pop Culture in Seattle, een gebouw dat eruitziet als gekreukeld papier. In dit museum is de Science Fiction and Fantasy Hall of Fame. Een heleboel grote namen van sciencefictionmakers staan er, van Terry Pratchett, Leonard Nimoy en George Orwell tot C.S. Lewis. Maar ook: Frank Herbert, de auteur van Dune.

“Nu wil ik het uitgebreid over Dune hebben”, zegt de docent. “Want het is een perfect voorbeeld van ons thema van vandaag: soft-sciencefiction.” In soft-sciencefiction is het wetenschapsgedeelte minder belangrijk voor het verhaal dan het menselijke gedeelte. “Een andere reden waarom ik het over Dune wil hebben is omdat het een van de beste werken in sciencefiction is”, zegt de docent. “Dune bestaat uit 26 boeken, dus als je net begonnen bent met het lezen van sciencefiction, raad ik je niet aan om met Dune te beginnen.”

De docent legt de complexiteit van Dune uit, van meerdere verhaallijnen van verschillende volkeren die hun eigen planeten bewonen tot thema’s die in de boeken voorkomen. In tegenstelling tot de meeste sciencefiction speelt technologie nauwelijks een rol in Dune. Een aantal opvallende thema’s zijn bijvoorbeeld ecologie, sterke vrouwelijke personages, en het Midden-Oosten. “Want in Dune komen Arabische woorden, zoals ‘jihad’, voor”, licht de docent toe. “Wel is het woord ‘jihad’ weggelaten in de nieuwste verfilming, omdat mensen het gelijk associëren met 9/11. Ze hebben het vervangen door ‘kruistocht’ (crusade).”

De docent toont een stukje uit de eerste verfilming van Dune in 1984. Het is een introductie aan het begin van de film door personage Prinses Irulan. Augé vertelt vervolgens over de vele pogingen om Dune te verfilmen. Na de publicatie van het boek in 1965 wilde regisseur Alenjandro Jodorowski in 1974 het verhaal naar het grote doek brengen. Niemand minder dan Salvador Dali, Mick Jagger en Orson Welles zouden erin spelen. Helaas is de film nooit uitgekomen door financiële problemen. In 1984 kwam er een adaptatie uit door regisseur David Lynch. Met een budget van 40 miljoen dollar leverde Dune slechts 30 miljoen dollar op en was het financieel gezien een flop.

“Wie heeft de nieuwste Dune gezien?”, vraagt de docent. In 2021 kwam de laatste verfilming uit met Zendaya en Timothée Chalamet als hoofdrolspelers. Een aantal handen gaat omhoog. “Wat vinden jullie ervan?” Een student antwoord: “Ik snap het niet. Ik bedoel, het is een mooie film met mooie beelden en muziek en alles, maar ik begrijp het verhaal niet.” De docent knikt met een glimlach. “Precies! Zoals ik heb verteld is Dune een complex werk. Veel critici zijn van mening dat het niet te verfilmen is omdat de aanvang van het verhaal te breed is.”

Student James volgt het college aandachtig. Toevallig is hij het eerste boek van Dune aan het lezen, vertelt hij. Hij vist het uit zijn tas. “Daarom vind ik het college van vandaag superinteressant”, zegt hij. “Nu snap ik het boek beter.”

Ook student Jan vindt het college boeiend. “Ik was niet echt een fan van sciencefiction, maar nu ik over het hele genre leer, vind ik het fascinerend”, zegt hij. Vooral de achterliggende gedachte van de verhalen is interessant voor hem. Het gebruik van nucleaire wapen in Dune, bijvoorbeeld, was een reactie op de atoombommen in 1945. “De volkeren in Dune zijn bang voor het wapen. Dat is een soort monster in het verhaal”, vertelt hij. “Voordat ik dit college volgde, besefte ik niet hoe relevant sciencefiction is om de wereld te begrijpen.”

Na de pauze passeren nog een aantal makers van zachte sciencefiction de revue. Onder andere François Truffaut (van de film Fahrenheit 451, waarin de overheid alle boeken verbrandt omdat boeken lezen ‘je niet gelukkig maakt’), Ursula K. Le Guin (winnares van 35 sciencefictionprijzen) en Octavia E. Butler (een zwarte schrijver die ongelijkheid behandelt in haar werk).

In Parable of the Talents schreef Butler over een presidentskandidaat die Amerikanen onder de duim hield met virtual reality. De kandidaat heeft als slogan ‘Make America great again’. “Ben je nu onder de indruk?”, vraagt de docent. Had Butler het al in 1998 over Donald Trump? “Nee, Butler voorspeelde de toekomst niet. Ook stal Trump de kreet niet van haar. Make America great again was eigenlijk een kreet van Ronald Reagan.”

Sciencefiction voorspelt de toekomst niet, benadrukt Augé. Het is een metafoor voor het nu, een spiegel van de werkelijkheid. “Je kan de tijdsgeest duidelijk zien in sciencefiction. Dit is ook een van de redenen waarom zachte sciencefiction opbloeide na de Tweede Wereldoorlog. Mensen hebben door de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki gezien hoe slecht technologie kan zijn, daarom focusten ze op de menselijke kant van het verhaal.”

Student Alice is eigenlijk geen fan van sciencefiction, toch zit ze elke week trouw in de collegezaal. “Ik heb het college gekozen vanwege de docent”, lacht ze. “Ik had een college van hem gevolgd en dat was fantastisch. Alles wat hij vertelt is zo boeiend. Hij geeft interessante voorbeelden, stelt uitdagende vragen en maakt veel grapjes.”

Student Niels is het daarmee eens. “De manier waarop hij college geeft is indrukwekkend. Elke week vertelt hij een coherent en interessant verhaal, supergoed voorbereid met plaatjes en filmpjes. Het blijft je aandacht trekken!”

Na de vertoning van een fragment uit de film Brazil komt de 137 slides lange presentatie tot een einde. Slotmuziek galmt door de zaal. De gordijnen rollen weer omhoog. De zon schijnt door de ramen en student Hsiao Ting kijkt licht teleurgesteld. Drie uur lang heeft ze gebiologeerd zitten luisteren op haar stoel. “Waarom kan dit college niet langer duren? Drie uur is te kort!”