‘Coronaonderzoek legt maatschappelijke problemen bloot’

Welk onderzoek is jullie het meest bijgebleven?

Ferayed: “Het onderzoek van Carin Uyl-de Groot (hoogleraar Health Technology Assessment). Zij ontdekte dat er duizenden kankerdiagnoses minder waren tijdens de pandemie. Toegang tot de huisarts was beperkter en veel afspraken in het ziekenhuis werden uitgesteld of moesten via beeldbellen. Daardoor zijn er veel diagnoses gemist, maar er zijn natuurlijk niet ineens minder kankerpatiënten. Dat gaat de komende jaren gevolgen hebben voor de zorgkosten en voor die patiënten. Want hoe later de diagnose, hoe groter de kans dat de ziekte ernstiger is en hoe kleiner de kans op genezing. Dat liet mij voor het eerst de andere kant van de coronamaatregelen zien: ondanks de enorme focus op de gezondheidszorg, ging er tegelijkertijd iets heel erg mis in diezelfde sector. Aan de ene kant red je levens, maar tegelijkertijd zullen er meer mensen doodgaan aan andere aandoeningen.”

Julia: “Voor mij was het niet één onderzoek, maar de persoonlijke drijfveren van wetenschappers wat me is bijgebleven. Ik merkte bij veel wetenschappers de sterke motivatie om bij te dragen aan oplossingen voor de coronacrisis. Corona is zo heftig. Twee internationale wetenschappers die ik sprak waren hun moeder verloren door corona en konden in die periode niet terug naar familie. Dat gaf een hele persoonlijke lading aan hun onderzoek. Omdat ze niets konden doen, hoopten ze door hun onderzoek toch iets bij te kunnen dragen.”

Ben jij die persoonlijke drijfveren ook tegengekomen, Ferayed?

Ferayed: “Niet zo intiem. De urgentie en de maatschappelijke relevantie was wel een terugkerende drijfveer. Hoogleraar Finance Mathijs van Dijk onderzoekt de impact van Covid-19 op de bankensector door veranderingen op de aandelenmarkt te bekijken en verwoordde dat mooi. Hij zei, kort samengevat: mijn onderzoek wordt vaak maar door enkele tientallen mensen gelezen. Dat is nuttig, maar het duurt lang voor het invloed heeft. Hij zag corona als goede aanleiding om daar verandering in te brengen. Corona als motivatie om met je expertise bij te dragen aan de samenleving of het maatschappelijk debat.

“Ik vond het ook bijzonder om te zien hoe dicht bij hun onderzoeksonderwerp sommige wetenschappers komen. Dan denk ik bijvoorbeeld aan het onderzoek van socioloog Josje ten Kate over waarom mensen vaccinaties wantrouwen. Zij zat daar soms twee uur met mensen over te praten. Daar heb ik veel bewondering voor. Ik weet niet of ik dat zelf zou kunnen zonder in discussie te gaan. En je moet het vertrouwen winnen van mensen die door de samenleving in een hoekje worden gedrukt. Heel knap.”

Zijn er andere dwarsverbanden die jullie zien?

Julia: “Corona en het onderzoek naar de impact ervan leggen maatschappelijke structuren of problemen bloot. ‘De ruimte tussen wal en schip is veel groter geworden’, vertelde Beitske Boonstra. Zij doet onderzoek naar lokale maatschappelijke initiatieven die zijn ontstaan tijdens de coronacrisis, zoals een kapperszaak die veranderde in een voedselbank. Veel Rotterdammers redden het normaal gesproken nét zonder structurele hulp, maar door de crisis niet. Die informele initiatieven hielpen daarbij.

“Hoe belangrijk dat soort initiatieven zijn bleek ook uit het onderzoek van Zemzem Shigute Shuka. Zij onderzocht de ervaringen van Habesha-migranten (migranten van Ethiopische en Eritrese afkomst, red.) in Nederland tijdens de pandemie en zag veel problemen rond communicatie. Toen de scholen bijvoorbeeld werden gesloten brachten sommige ouders hun kinderen twee of drie dagen later nog steeds naar school. Een paar door migranten geleide ngo’s begonnen daarom een helpdesk.

“Een ander voorbeeld is het onderzoek van Sreerekha Sathi naar de status van female health workers in India, waar de zorg daar deels op leunt. Daar zei de overheid toen de zorg de besmettingen niet meer aankon: zoek het maar uit. Dat deed de overheid altijd al, maar nu werd duidelijk hoe problematisch dat is.”

Wetenschap is vaak een traag proces, een onderzoeksvoorstel schrijven en financiering regelen duurt lang en dan moet het onderzoek nog beginnen. Toch kwam onderzoek naar corona in allerlei vakgebieden razendsnel tot stand.

Julia: “Ja, dat viel mij ook op. Maar ik moet wel zeggen dat veel wetenschappers die ik heb gesproken al op een of andere manier bezig waren met dit onderzoek. Het onderzoek van Jeroen van der Waal naar het effect van de coronamaatregelen op institutioneel vertrouwen is bijvoorbeeld onderdeel van een groter onderzoeksproject. Of het onderzoek van Pauwke Berkers en Frank Kimenai naar de houdbaarheid van de muzieksector. Daar was zonder corona ook wel onderzoek naar gedaan. In die zin was het soms ook vooral een interessante extra casus of een goede testomgeving.”

Ferayed: “Het is bewust beleid geweest om onderzoek naar corona te stimuleren. Financieringsinstituten stelden geld beschikbaar voor zulk onderzoek. Bij het Erasmus MC mocht je vaak alleen naar kantoor komen als je onderzoek deed naar corona. Ergens schuurt dat een beetje, want het is natuurlijk niet zo dat de rest van de wereld stilstaat of onderzoek dat niet over corona gaat minder relevant is. Het heeft in ieder geval een enorme boost gegeven aan de kennis over corona en de impact van een pandemie in bredere zin.”

Er was ook wel kritiek op die gigantische berg aan publicaties over corona. Critici vroegen zich af: wordt er niet te veel gepubliceerd en is de kwaliteit nog wel te waarborgen?

Ferayed: “Vergeet niet dat veel van dit onderzoek over corona breder toepasbaar is. De pandemie is nog niet voorbij en de kans is groot dat er nog eens een pandemie komt. Luc Coffeng ontwikkelt nu bijvoorbeeld een wiskundig model dat inzicht biedt in de invloed van een pandemie op menselijk gedrag en omgekeerd. Dat is vooral bedoeld om algemene lessen te trekken voor de bestrijding van infectieziekten.

“Of het levert ontzettend nuttige kennis op voor andere situaties. Het onderzoek van Linda Dekker bijvoorbeeld gaat over de gevolgen van de maatregelen voor kinderen met een autismespectrumstoornis en hun ouders. Eigenlijk is haar vraag: hoe varen die families wanneer er bijzondere regels zijn of de samenleving verandert? En de samenleving verandert natuurlijk heel vaak. Voor zo’n kind kan een vakantie, een verhuizing of een brand bij de buren een vergelijkbare crisissituatie zijn.”