Hans van den Berg is sinds september geen voorzitter meer van de Universiteitsraad, maar was eigenlijk al voor de zomer van baan veranderd. Zijn nieuwe kantoor – bij een non-gouvernementele organisatie die internationale samenwerking ondersteunt op juridisch gebied – biedt links uitzicht op de Tweede Kamer-in-verbouwing, rechts staat het gemeentehuis van Den Haag en niet veel verderop de ministeries en het Binnenhof. Van den Berg heeft ambities als diplomaat en daarmee zit hij hier wel op de goede plek.
Een voorzitter van de Universiteitsraad lijkt wellicht óók in het centrum van de macht (van een universiteit) te staan, maar zeker in de eerste maanden, in het najaar van 2019, had Van den Berg niet bepaald dat gevoel. “Het was extreem heftig. Achter de schermen gebeurde ook heel veel. We hadden een tijd lang geen griffier. Dus dat moest ik erbij doen. Ik had voor beide functies geen idee wat ik moest doen. Terwijl je dat probeert te managen, komt e-mailgate op je bordje.”
Tijdens het e-mailonderzoek in 2018 werden de mailboxen van meerdere medewerkers gescand op communicatie richting een journalist van NRC Handelsblad, omdat het toenmalige CvB wilde achterhalen wie informatie over vermeende plagiaat door oud-decaan Dymph van den Boom had ‘gelekt’. Veel universiteitsraadsleden vonden dit onderzoek buitenproportioneel, wat leidde tot een harde confrontatie tussen de raad en het College van Bestuur. Van den Boom werd later door een onderzoekscommissie schuldig geacht aan ‘(een patroon van) slordigheden’, maar niet aan plagiaat.
“En terwijl dat loopt, komt het nieuws dat de Raad van Toezicht (RvT) twee interim-posities wil invullen zonder betrokkenheid van de raad. Ons werd meegedeeld: we hebben heinde en verre gezocht, maar de enige die we konden vinden voor de voorzitterspositie was Hans Smits.” Smits, directeur van een groot bouwbedrijf, had kort daarvoor juist de RvT verlaten. Vlak nadat hij RvT-voorzitter werd, was er ook een interim-collegevoorzitter nodig. “Hoewel we al een paar maanden wisten dat voorganger Kristel Baele weg zou gaan, werd ons nogmaals verteld: we hebben heinde en verre gezocht, en de enige die dit kan en wil doen: Hans Smits. Dan weet je gewoon diep van binnen dat er iets aan de hand is, en je wil niet helemaal denken dat het allemaal bekonkeld is, maar je denkt wel: mijn god, waar ben ik in terechtgekomen? ”
“Ik heb heel sterk het gevoel gehad dat men dacht: er is een nieuwe voorzitter, even kijken hoe sterk die in zijn schoenen staat, waar we mee weg kunnen komen. Maar dan komt mijn rechtvaardigheidsgevoel boven drijven. Ik besloot voor mezelf: niemand komt zomaar ergens mee weg. De aanstellingsprocedure van decanen en CvB-leden staat gewoon op papier. Dus daar hebben we toen een goede rel over geschopt.”
Ondanks dat de gebruikelijke procedure niet was gevolgd, ging de universiteitsraad uiteindelijk ‘onder protest’ akkoord met de aanstelling van Smits, omdat het bezwaar van de raad niet de persoon betrof maar de procedure.
Over het onderzoek naar de mailboxen van medewerkers heeft de raad ook flink gereld.
“Ik denk eigenlijk niet dat dat inmiddels bedaard is. Er zijn nog steeds mensen ontevreden over. Toen Hans Smits binnenkwam heeft hij gauw namens het CvB spijt betuigd en beloofd ernaar te kijken, maar er is nooit echt een conclusie gekomen waarvan je kunt zeggen: nu is het opgelost.”
Wat verwacht je dan nog?
“Meer rechten voor de Universiteitsraad. Dat is toen beloofd, maar daarover is nooit wat opgeschreven. Het CvB zou kijken hoe we zo’n onderzoek voortaan kunnen voorkomen en wat voor regels daarvoor moeten worden opgesteld. En dat is naar mijn idee nog steeds lopende. Er zijn wel wat bestaande reglementen aangepast, maar er zouden ook extra reglementen komen en die heb ik nooit gezien. Pas als je dat doet, krijgen medewerkers het vertrouwen dat zoiets niet weer kan gebeuren.”
Heb je het gevoel dat de raad een verschil heeft kunnen maken in het e-mailonderzoek?
“Dat vind ik een moeilijke vraag. Heel lang werd er eigenlijk geen sjoege gegeven op wat de raad aangaf. De raad heeft via de achterkamertjes aan het CvB aangegeven: als je hier niet een oplossing voor vindt of de raad tegemoetkomt, dan wordt het een heel onprettige situatie. De manier waarop Ana Uribe Sandoval (toenmalig raadslid en docent Media en communicatie) dat in de laatste raadsvergadering daarover op tafel legde, heeft denk ik verschil gemaakt. Zij is heel lang rustig gebleven, maar tijdens die vergadering stopte ze er ook emotie in en zei ze: het is nu gewoon klaar.”
Een ander spannend dossier, was de digitale surveillance bij coronatentamens. Enkele raadsleden waren daar zo fel tegen dat ze duizenden euro’s uitgaven aan advocaten en overwogen naar de rechter te stappen. In die zaak stond jij als voorzitter lijnrecht tegenover enkele studentleden. Hoe heeft dat zo uit de hand kunnen lopen?
“Die studentraadsleden communiceerden niet transparant en handelden vanuit wantrouwen richting de medewerkers in de raad, richting mij en sommige studenten. Andere leden dachten: doen jullie dit nou om aandacht te vragen voor jezelf, of echt omdat je studenten wil helpen die last hebben van die tweede camera? Maar zulke studenten kenden ze niet. Omdat er zoveel achter de schermen werd gewerkt, en de studenten ook niet op één lijn zaten, ontstond er wrijving. Ook sommige studenten waren verrast toen studentlid Jasper Klasen in de raad zei dat hij naar de rechter wilde stappen. De raad was verdeeld, en uiteindelijk volg ik het besluit van de raad en niet van enkele individuen. Ik heb vanaf het begin af aan duidelijk gemaakt dat ik het niet eens ben met de handelswijze. Ik was voorzitter, dus ik was de enige die namens de raad met advocaten mag communiceren. Daar waren zij het niet mee eens.”
Terwijl je voorzitter was, was je ook tutor bij de opleiding Bestuurskunde. Hoe gaat zo’n opleiding om met zo’n dubbelfunctie, wordt dat gewaardeerd?
“Eerst vond men het geweldig, maar daarna kwam het besef hoeveel tijd en energie erin ging zitten en wat het voor impact het had op de rest van mijn werk. Want het betekent minder lesgeven, minder aanwezigheid. Ik herinner me nog dat ik niet naar een overleg kon van een vak dat ik gaf, en dat vond mijn afdeling niet leuk. Maar we hadden op dat moment bij de raad een datalek waarbij cv’s per ongeluk online zijn gezet. Dat mag niet en ik ben de voorzitter, dus ik moest dat meteen oplossen. Daar werd op gereageerd van: zit jij nou hier belangrijk te doen? Je bent maar voorzitter van de Universiteitsraad.”
Wordt de raad eigenlijk voldoende serieus genomen binnen de universiteit?
“Niet overal. In vergelijking met andere universiteiten hebben medewerkers bij de EUR gewoon geen idee wat de universiteitsraad inhoudt. Sommigen zien raadsleden als mensen die problemen zien waar geen problemen zijn. Ik maakte mee dat mensen ervan uitgingen dat de raad niet moeilijk zou doen. Bijvoorbeeld over het samenwerkingsproject Leiden-Delft-Erasmus, toen hoorden we: jullie hebben adviesrecht, dus dan moeten jullie niet negatief adviseren over dit project. Nou dat kunnen we zéker wel! En dat heeft de raad ook gedaan. Ook worden documenten vaak te laat aangeleverd. Dat is voor ons een probleem, wij hebben tijd nodig om alles te lezen. ‘Lezen is toch niet nodig? Je vertrouwt me toch wel?’, wordt er dan weleens gezegd. Maar het gaat niet om vertrouwen, het gaat erom dat wij ons werk kunnen doen.
“Er zit gelukkig wel verbetering in, ook omdat we als raad geprobeerd hebben ons constructief op te stellen. De Uraad, het CvB, de Raad van Toezicht en beleidsmedewerkers werken inmiddels veel meer samen. Als je ons op tijd betrekt, en transparant te werk gaat, kan de raad ook een helpende hand zijn voor beleidsmedewerkers, en bijdragen aan een mooi beleidsstuk.”
Waarom ga je dan juist nu weg, nu je de vruchten kan plukken in ogenschijnlijk rustiger tijden?
“Na alle turbulentie die ik heb meegemaakt zit er nu een sterk CvB met een open houding richting de raad en de universiteit. Ik denk dat het een goed moment is voor een nieuwe voorzitter nu de focus niet meer ligt op crisissen oplossen, maar juist op het maken van langetermijnbeleid.”
Heb je ergens spijt van gehad in die drie jaar?
“Waar de raad te weinig tijd en moeite in gestoken heeft, is het leven verbeteren van studenten die met een beperking zitten, fysiek of mentaal. Zelfs in mijn derde jaar kwamen er nog steeds artikelen naar buiten waaruit blijkt dat zij zware beperkingen ondervinden op onze universiteit. Dat neem ik de raad en mijzelf kwalijk. Want dat betekent dat er studenten zijn die daardoor hun studie niet hebben kunnen volgen. En dat is in de basis waar het om gaat.”
Ben je een wijzer mens geworden?
“Ja, ik denk het wel. Ik heb ontdekt dat je vaak gewoon even je mond moet houden, moet nadenken en luisteren, en dan bepalen wat je ervan vindt. Alles wat mensen je vertellen, klinkt logisch en redelijk. Maar als je er te vroeg in springt, dan word je eigenlijk meteen in een positie gemanoeuvreerd. Terwijl als je de discussie laat plaatsvinden, en af en toe samenvat, dan krijg je een veel beter overzicht. En dan kun je daarná eens gaan nadenken wat je ervan vindt. Ik sprong er bij het e-mailonderzoek meteen in met de gedachte: dit kan zo niet! Nu zou ik rustig beide partijen aanhoren, de reglementen doorspitten. En daarna pas met een statement komen.”
Zou de uitkomst dan anders zijn geweest?
“Nee, maar ik had wel minder stress gehad.”
