Waar gaat je dissertatie over?
“Die gaat over dat corruptie in de dertig jaar na de USSR is geïnstitutionaliseerd en de norm is geworden in plaats van een uitzondering. Het is onderdeel geworden van de bedrijfscultuur en wordt daarom niet opgemerkt. Iedereen vindt het normaal. We hebben ontdekt dat corruptie binnen bepaalde organisaties in voormalige Sovjetlanden aan het begin van het millennium normaal was. We hebben ons op twaalf landen gericht en de Baltische staten buiten beschouwing gelaten. In Rusland was het in sommige steden bijvoorbeeld heel duidelijk hoeveel je moest betalen voor een rijbewijs. Die kon je voor een vaste prijs krijgen. Dat geeft aan dat er achter de schermen iets aan de hand is in die organisatie. De vraag is dan hoe het geld wordt geoperationaliseerd en hoe de organisatie in een situatie terecht is gekomen waarin corruptie een gerationaliseerde norm is geworden.
Hoe is dat gebeurd?
“Uit mijn onderzoek blijkt dat je ambtenaren in de jaren negentig kon omkopen, maar dat er over de prijs te onderhandelen viel. Vanaf begin 2000 trad er een radicale verandering op. Er was nog steeds sprake van omkoping, maar er werd niet meer onderhandeld. Er waren duidelijke corruptieregels en -instructies ontstaan die ambtenaren moesten opvolgen.
Dit was al door Stalin bepaald. In de jaren twintig en dertig was er een groot tekort aan voedsel en goederen. Het gelijkmaken van salarissen van arbeiders en managers en hyperinflatie zorgde ervoor dat je rond 1924 met het salaris van Lenin nog niet eens een komkommer kon kopen op de zwarte markt. Later introduceerde Stalin nieuwe manieren om zijn personeel economisch te ondersteunen, zodat ze geen misbruik zouden maken van middelen die ze onder hun beheer hadden. Hij legaliseerde het toe-eigenen van hulpbronnen, zodat hij zijn plannen voor een gecentraliseerde economie kon uitvoeren. Dat was het begin van de institutionalisering van corruptie. Hij reguleerde dit systeem met de KGB. Toen hij stierf, namen de mensen om hem heen de KGB direct over en kon het toe-eigenen van hulpbronnen niet langer worden gereguleerd.
Dit mondde uit in totale corruptie en leidde in 1982 tot de grootste anticorruptiecampagne in de Sovjetgeschiedenis, waarbij zestigduizend ambtenaren in de USSR werden gearresteerd. Daaruit blijkt hoe corrupt de bureaucratie was. Hoewel corruptie een van de redenen was dat het regime geen steun meer kreeg, is het nooit verdwenen. Het overleefde de jaren negentig en de jaren nul en is er nu nog steeds. Toen de Sovjet-Unie ten val kwam, stortte oude instellingen in en ontstonden er nieuwe mogelijkheden voor corruptie. Bovendien kwamen alle ambtenaren die in de jaren tachtig waren gearresteerd vrij en kregen ze functies binnen de overheid.”
In het dankwoord schijf je dat dit onderwerp je nauw aan het hart ligt. Waarom is dat zo?
“Ik heb een master bestuurskunde in Ankara gedaan. Toen ik een onderwerp voor mijn scriptie moest kiezen, was ik een van de twee studenten die niet uit Turkije kwamen. Al mijn medestudenten waren ambtenaren, omdat ze een opleiding volgden waarbij ze vrij kregen van hun werk om een diploma te halen. Geen van hen koos corruptie, omdat dat voor hen een gevaarlijk onderwerp was. Zo kwam ik op het idee. Toen ik terug was in Azerbeidzjan, heb ik een paar jaar gewerkt. Mijn laatste baan was op het kantoor van de president. Na een paar jaar besefte ik dat dat niets voor mij was, dus ben ik in 2010 in Rotterdam aan mijn PhD begonnen.”
Hoe heb je onderzoek gedaan?
“Binnen de literatuur over dit onderwerp ontbrak onderzoek op microniveau. Daarom heb ik veldonderzoek in Azerbeidzjan en Georgië gedaan. Mijn onderzoek lag zo gevoelig, dat ik mijn begeleider twee keer per dag een e-mail stuurde, zodat hij alarm kon slaan als ik verdween. Corruptie is een onderwerp wat mensen het hoofd kan kosten.”
Dat klinkt heftig.
“Ik maakte met mijn collega’s grappen over het hoge zelfmoordpercentage onder PhD-studenten die proberen hun proefschrift af te maken. De verdediging van mijn proefschrift had vorig jaar in oktober moeten plaatsvinden. Maar een week van tevoren kwam ik erachter dat ik kanker had en moest ik worden geopereerd. Ik heb de arts zelfs gevraagd of de operatie met een week kon worden uitgesteld, maar uiteindelijk heb ik de verdediging verplaatst. Nu heb ik drie organen minder. Het was wel spannend. Ik ben vier keer langs mijn huisarts geweest, maar hij verwees me niet door naar het ziekenhuis. Mijn vader, die kanker had en in de laatste fase van de ziekte was, stond erop dat ik mijn maag liet controleren. Hij overleed drie weken later. Ik word nu in de gaten gehouden door het EMC, maar na mijn PhD kan ik kanker ook wel aan.”
Wat staat er op de omslag?
“Rood staat voor de voormalige Sovjet Unie. De rest is een abstracte weergave van en hamer en sikkel en staat voor het andere gedeelte van de Sovjet Unie dat niet rood was, maar de echte staat, die verborgen was achter de formele staat.”
