Waar gaat je onderzoek over?
“In mijn onderzoek ben ik nagegaan hoe het internationale investeringsrecht de perspectieven van lokale gemeenschappen onderdrukt. Veel investeringsverdragen hebben een mechanisme voor geschillenbeslechting. Zo bevat het Energiehandvestverdrag een dergelijke clausule.
“Onder deze verdragen kunnen buitenlandse investeerders rechtstreeks gerechtelijke vorderingen tegen staten instellen. Met deze geschillen zijn dikwijls ook de rechten en belangen gemoeid van de mensen die bijvoorbeeld door een mijnbouwproject worden getroffen. Zij zijn echter geen partij in het geschil, dat gaat tussen de staat en de investeerder. Lokale gemeenschappen krijgen dus niet echt een stem.”
Heb je daar een voorbeeld van?
“Ja, ik heb een casestudy uitgevoerd naar Roșia Montană, een berggebied in Roemenië met goud- en zilverafzettingen. Eind jaren negentig heeft een Canadees bedrijf, Gabriel Resources, in die locatie geïnvesteerd. Als dit gebied werd ontwikkeld tot een dagbouwmijn zouden meer dan tweeduizend mensen moeten verhuizen, zou het gebied vervuild raken met cyanide en zou meer dan tweeduizend jaar aan cultureel erfgoed worden vernietigd. Het project stuitte op veel weerstand, in de eerste plaats bij de lokale gemeenschap. Deze protesten verspreidden zich over het hele land en kregen zelfs internationale steun.
“De regering besloot om de kwestie in stemming te brengen in het parlement en het project ging niet door. Gabriel Resources stelde vervolgens een vordering tegen Roemenië in met het argument dat hun vergunning om politieke redenen was geweigerd. Het bedrijf eiste vier miljard euro. De arbitrage duurde negen jaar.”
Het klinkt alsof de staat bij deze arbitrages niet echt kan winnen.
“Dat klopt: de beste uitkomst voor een staat is om niet te verliezen. Het systeem geeft buitenlandse bedrijven enorm veel macht. Buitenlandse investeerders vechten vaak beslissingen aan die staten nemen als reactie op democratische bewegingen. Regelgeving en wetten die bijvoorbeeld het milieu of de gezondheid van burgers beschermen, kunnen mogelijk toekomstige winsten van buitenlandse investeerders beperken, wat een reden kan zijn voor gerechtelijke stappen onder deze verdragen. Er kan dus spanning zijn tussen de verplichting van de staat om de mensenrechten na te leven en zijn verplichting tegenover buitenlandse investeerders onder deze verdragen.”
Hoe zie je deze asymmetrische machtsverdeling in de praktijk?
“De claims zijn gebaseerd op de investeringen die het bedrijf al heeft gedaan en gederfde winsten in de toekomst, dus het kan om forse bedragen gaan. Vier miljard euro is voor elk land een aanzienlijke som geld. Voor Roemenië is het meer dan één procent van het bbp.
“Als staten met zo’n grote claim geconfronteerd worden, gaan ze zich anders gedragen. Ze kunnen wetten en regels afzwakken of intrekken die het algemeen belang bevorderen. Toen de regering dacht dat Roemenië de arbitrage had verloren, was er bijvoorbeeld veel discussie over het opnieuw opstarten van het mijnproject in Roșia Montană.”
Waarom bestaat dit internationale rechtssysteem überhaupt, als het algemeen belang er niet mee gediend is?
“Wetenschappers hebben vastgesteld dat deze systemen teruggaan tot de koloniale tijd. Het Noorden had toen vrij spel met de grondstoffen in het Zuiden. Na de dekolonisatie wilde het Noorden ervoor zorgen dat de extractierelatie bleef bestaan. Daarom werd het verhaal gecreëerd dat bedrijven onvoldoende bescherming genieten onder de binnenlandse rechtssystemen in landen in het Zuiden. Bedrijven zouden alleen investeren in het Zuiden als het gastland een bepaald niveau van veiligheid en bescherming zou waarborgen via private arbitrage.
“Zo is dit systeem van internationaal investeringsrecht tot stand gekomen. Het is nu zo ingebed in het internationale economische systeem dat het niet realistisch is om een volledige afschaffing ervan te eisen. Als wetenschappers kunnen we proberen te werken aan een eerlijker systeem door op deze ongelijkheden te wijzen.”
Is er een besluit genomen in de zaak-Roșia Montană?
“Ja, Roemenië heeft de zaak gewonnen. Twee van de drie arbiters stemden voor Roemenië. Volgens hen is het onvermijdelijk dat dit soort besluitvorming deels politiek is, en is het acceptabel zolang het niet willekeurig of op vooroordeel gebaseerd is. Dit is goed nieuws voor de lokale gemeenschap, hoewel de mensen nog steeds in onzekerheid verkeren over wat er gaat gebeuren, omdat het land nog steeds eigendom is van Gabriel Resources.”
Waren er uitdagende momenten tijdens je PhD?
“Ik was zes maanden met mijn promotieonderzoek bezig toen de pandemie toesloeg. Ik was ver weg van mijn familie, ik was net verhuisd naar Rotterdam en ik kende niemand. Ik had het gevoel dat ik de ervaringen miste die bij het academische leven horen, zoals congressen, mensen ontmoeten en een netwerk opbouwen. Maar aan de andere kant hebben we online onze eigen gemeenschap opgebouwd. Dat heeft me ook veel gebracht.”
En hoogtepunten?
“Reizen naar Roemenië, Italië en Australië was zeker een hoogtepunt. Ik heb zoveel leuke en interessante mensen ontmoet. Ik heb kwalitatieve empirische onderzoeksvaardigheden geleerd, die niet automatisch deel uitmaken van het onderzoek bij het studeren van internationaal recht, maar die zó waardevol zijn.
“Los daarvan ben drie dagen na mijn verdediging getrouwd. Het is dus een hele achtbaan geweest, maar een geweldige ervaring!”
