Waarom goede doelen soms slechte dingen doen

Waar gaat je proefschrift over?

“Mijn onderzoek gaat over waarom goededoelenorganisaties zich onethisch gedragen. Er zijn veel voorbeelden van onethisch gedrag, zo was er personeel van Oxfam dat in 2010 na de aardbeving in Haïti vrouwen en meisjes heeft mishandeld en uitgebuit. Daarbij zag je dat de leidinggevenden wel op de hoogte waren, maar het verborgen hielden. Verder zijn er voorbeelden van fraude, corruptie en pesten. Ik ben niet de eerste die dit fenomeen onderzoekt, maar wel de eerste die heeft gekeken of er een unieke factor aan goede doelen zélf is die onethisch gedrag kan verklaren. De naam zegt het eigenlijk al, je verwacht dat een goed doel ook goed doet. Dus mijn vraag was: kan die perceptie van goedheid verklaren waarom ze zich onethisch gedragen?”

En is dat zo?

“Ja. Het goede kan tot het slechte leiden. Dat is niet paradoxaal, maar te verwachten. Ik noem dat het halo-effect. Als de missie, de waarden die achter de missie zitten en de betrokken mensen verheerlijkt worden door de mensen binnen de organisatie, oftewel: als die goedheid door hen geïdealiseerd wordt, is er een kans dat onethisch gedrag niet gezien of gerationaliseerd wordt.”

“Verheerlijking van de waarden en missie kan ook een motivatie zijn voor onethisch gedrag. Zo kan een organisatie haar waarden belangrijker vinden dan andere waarden, zoals bijvoorbeeld de wet. Denk aan Greenpeace die de straat opgaat, terwijl de wegen blokkeren verboden is. Greenpeace denkt dat de regels breken nodig is om de overheid te overtuigen dat ze meer voor het klimaat moet doen.”

Werkt het halo-effect ook naar binnen toe – dat mensen hun eigen gedrag vergoelijken omdat ze ‘goed’ denken te zijn?

“Heel simplistisch kun je het vergelijken met: ‘Ik heb de hele week salade gegeten en nu mag ik vanavond pizza en hamburgers want dat gun ik mezelf.’ Dat vertaalt naar: ‘Ik ben hier in Haïti heel hard en goed aan het werk, dus die vrouw daar, die mag ik hebben.’”

Herken je dit uit je eigen werk voor goede doelen?

“Ja en ik was zeker onderdeel van de werking van de ‘halo’. Ik zag mezelf in de missie van de goede doelen, ik herkende daarin de waarden waar ik zelf voor sta. Ik zag mijn collega’s al vrij snel als vrienden, omdat we samen voor ‘het goede’ stonden en streefden. Mijn aanname was inderdaad dat als je een goede missie nastreeft en voor anderen aan het werk bent, je daardoor goed bent. En je offert je op, want je krijgt minder salaris dan mensen met dezelfde functie in de zakenwereld. Dus die perceptie van goedheid kende ik van dichtbij.”

Waarom wilde je toch juist onethisch gedrag onderzoeken?

“De meeste ngo’s hebben allerlei controles en mechanismen om onethisch gedrag te voorkomen en aan te pakken. En toch komt het nog steeds voor. Dus was ik gefascineerd door de vraag waarom het blijft gebeuren en hoe ze het wél beter kunnen doen.”

Hoe vond je het proces van promoveren?

“Soms denken mensen buiten de wetenschap dat het een gedetailleerde masterthesis is. Dat is het absoluut niet. Het is een veel complexere reis, zowel wetenschappelijk als mentaal en emotioneel. Om na bijna 15 jaar terug te gaan naar de wetenschap moest ik veel afleren – de wetenschap is heel anders dan de praktijk: je praat, schrijft en denkt anders. Het samenwerken met collega’s is ook anders. Je komt jezelf echt wel tegen, het is een worsteling. Qua intelligentie, maar je stelt jezelf ook grotere vragen.”

Zoals?

“Ik had het gevoel dat ik van identiteit moest switchen wanneer ik aan mijn proefschrift werkte en wanneer ik in de praktijk werkte – ik vroeg me af: ‘Wie ben ik vandaag?’, maar ook: ‘Ben ik tevreden met wie ik ben en waar ik in het leven sta?’ En ik vroeg me bijvoorbeeld echt af of ik zelf onderdeel was van die halo en ik misschien zelf ook onbewust slecht had gedaan. Ik ben nog steeds aan het reflecteren over mijn blinde vlekken en of ik ook zo’n ‘het doel heiligt de middelen’-mentaliteit had. En of ik in de toekomst wel of geen onderdeel wil zijn van de wereld van goede doelen, aangezien de halo best verblindend kan zijn. Daarvan heb ik bedacht dat ik er nuchter insta: ja het kan misgaan, maar dat kan bij Shell bijvoorbeeld ook.”

“Verder is het promoveren een eenzaam proces, je hebt echt een romantische en narcistische relatie met jezelf. Je bent continu bezig met je eigen ideeën, ik had dromen en nachtmerries. Ik kon niet om 17 uur of in het weekend ineens aan iets anders denken.”

Ik zag in je dankwoord dat je jouw kinderen bedankte dat ze niet te vaak liedjes met ‘halo’ in de tekst draaiden.

“Haha, ja met alle respect voor Béyonce, maar het is op een gegeven moment zo’n onderdeel van je gedachten dat je het woord ‘halo’ niet meer kunt horen. Mijn kinderen zijn 10 en 13 dus zij hebben dit proces heel bewust meegemaakt. Ik vond het belangrijk dat ze mee hebben gekregen dat je je dromen kunt volgen, maar dat het ook hard werken is. En dat ‘nee zeggen’ daar onderdeel van is. En ik wilde aan mijn dochter laten zien dat vrouwen kunnen bereiken waar ze naar streven. En ze heeft het gelezen! Ze stelde ook mooie vragen zoals: ‘Zou de halo er in andere landen anders uitzien?’ Hele relevante vraag. Ondanks die eenzame bubbel waren de momenten dat ik het met hen kon delen heel dierbaar.”