Van metalen naar plastic bestek: ‘Eerlijk gezegd is het waardeloze rommel’

Studenten en personeel moeten nu 25 cent betalen voor elke vork, lepel of elk mes, of 1,75 euro voor een set – dat is inclusief een doosje. “Eerlijk gezegd is het waardeloze rommel”, vindt Yolande, student Marketing Management, van het nieuwe bestek in de kantines van The Company en Etude. “Het gaat steeds kapot, het is van belachelijke kwaliteit. Vitam zegt dat je het honderd keer kunt gebruiken, echt niet! Je kunt het nauwelijks één keer gebruiken.” Een student Econometrie bij haar in de buurt is het roerend met haar eens. “De messen zijn waardeloos, als je er één keer mee hebt gesneden, kun je het weggooien. En de tanden van de vork buigen de hele tijd.”

Afgezien van de matige kwaliteit is ook de herbruikbaarheid van het nieuwe bestek beperkt, omdat studenten steeds vergeten het terug te brengen. “Dit is al de derde lepel die ik heb gekocht”, bekent Nikolas, student Media and Business. Anderen, zoals Zuzanna, een tweedejaars studente IBCoM, zeggen dat ze niet eens wisten dat het nieuwe bestek bedoeld was voor hergebruik. “Ik kom hier pas sinds kort, dus ik wist niet dat ze vroeger normale vorken gebruikten. Ik koop ze steeds opnieuw en na gebruik gooi ik ze weg; ik wist niet dat ze herbruikbaar waren.”

Natasza Ciepal, voorzitter van de Erasmus Sustainability Hub, waarschuwt dat er een ‘enorme berg afval’ ontstaat door de overstap op plastic bestek. “De EUR-gemeenschap produceert al een enorme hoeveelheid afval en dit maakt het probleem alleen nog maar groter.” Een snelle blik op de prullenbakken van Etude na de lunch bevestigt dit. Naast flessen en andere voedselverpakkingen, zit de bak voor plastic en karton bij de uitgang van de kantine vol met ‘herbruikbare’ vorken en lepels.

Te midden van deze gebroken vorken en vergeten lepels, vragen studenten zoals Zuzanna zich af waarom Vitam het metalen bestek heeft weggedaan. Martijn Boersma, teamleider Real Estate and Facilities van de EUR, dat toezicht houdt op de kantines van Vitam, stelt voor om deze vraag terug te leiden naar de EUR-gemeenschap. “Vitam raakt aan het begin van elk semester al haar bestek kwijt omdat de mensen het mee naar huis nemen. Het is ontzettend duur voor Vitam om het metalen bestek telkens te vervangen. De studenten, of wie het ook meegenomen heeft, hebben zich daarmee in hun eigen vingers gesneden, want nu moet je bestek kopen als je je soep wilt eten. Of je moet je eigen bestek meenemen”, zegt hij. Volgens Michel Flaton, algemeen directeur van Vitam, was het bedrijf elk jaar tussen de 5.000 en 6.000 euro kwijt aan het vervangen van verdwenen bestek.

Naast de de laatste jaren sterk gestegen prijzen van kwalitatief hoogwaardig metalen bestek, leidde de Covid-19-pandemie bovendien tot aanzienlijke vertragingen in de verzending van het bestek vanuit China, welke konden oplopen tot meerdere weken. “We konden niet meer aan de vraag voldoen en het bestek in onze restaurants niet meer op tijd vervangen”, aldus Flaton.

“Ik begrijp dat het een groot probleem was voor Vitam en dat ze daardoor verlies leden, maar ik sta niet achter een dergelijke verandering”, reageert Ciepal. “Ze hebben niet eens andere opties overwogen. Ik zou bijvoorbeeld eerst een campagne hebben gevoerd om te stimuleren dat het metalen bestek niet meer wordt gestolen”.

Flaton bevestigt dat er inderdaad geen voorzorgsmaatregelen zijn genomen, omdat ‘dit heel moeilijk te controleren is’. Vitam heeft wel andere materialen zoals hout en bamboe getest, voordat ze uitkwam bij het polypropyleen dat nu wordt gebruikt. “Ik weet niet of je al eens soep hebt gegeten met een houten lepel of vlees hebt gesneden met een houten mes, maar dat is verschrikkelijk. We hebben bamboe geprobeerd, maar dat is niet herbruikbaar en je moet van ver aanvoeren, wat ook niet duurzaam is. We hebben afgelopen zomer mensen het polypropyleen bestek laten testen en die konden hun biefstuk snijden en hun soep normaal eten, zonder houten smaak in de mond.”

Zuzanna zou graag meer hergebruik zien en stelt voor om betere en opvallende posters op te hangen bij de uitgang, met informatie over de herbruikbaarheid van het nieuwe bestek. Daarnaast raadt ze aan om wasbakken naast de prullenbakken te plaatsen om mensen aan te moedigen hun bestek af te wassen in plaats van het weg te gooien. “Afwassen in de toiletten is niet handig, die liggen niet op de ‘route’. Het is nu veel gemakkelijker voor mensen om het gewoon weg te gooien. Je moet gewoon aan die dingen denken bij het ontwerpen.”

Nikolas stelt een heel ander systeem voor. “Net als bij het statiegeldsysteem voor plastic flessen, zou ik teruggaan naar het metalen bestek en er een klein beetje statiegeld voor laten betalen, dat je pas terugkrijgt als je het inlevert. Ze doen dit ook met bekers op muziekfestivals en in cafés.”

Michel Flaton vertelt dat Vitam van plan is een dergelijk statiegeldsysteem vanaf januari in te voeren, maar wel met het huidige polypropyleen bestek.“We werken aan een systeem waarbij mensen bij het inleveren van hun bestek, beker of houder, een soort pasje of token krijgen; we weten nog niet precies wat het gaat worden.” Het vuile ‘circulaire afval’, zoals Vitam het noemt, wordt vervolgens met elektrische voertuigen naar een apart schoonmaakbedrijf gestuurd, daar gewassen en geretourneerd aan Vitam om opnieuw te worden gebruikt. “Alles wordt schoner dan schoon”, verzekert Flaton.

Ondanks het feit dat de kantines van Vitam op de campus beschikken over vaatwassers, merkt Flaton op dat het drogen van het bestek het grootste probleem is, omdat dit nieuwe materiaal niet erg snel droogt en ‘veel handwerk’ vergt. “Het bedrijf dat we gaan inschakelen heeft extreem grote vaatwassers, zo’n 18 meter lang, waarvan 15 meter droogtunnel. Ze zijn zo groot als een straat, en daar is geen ruimte voor op de campus.”

Gezien hoe snel het polypropyleen bestek kapot gaat, zoals opgemerkt door de studenten, denkt Nikolas echter nog steeds dat een terugkeer naar metaal een betere oplossing is. “Dit plastic zal ongetwijfeld breken voordat het honderd keer is gebruikt. Ik begrijp niet wat het probleem is om metalen bestek te gebruiken, dat is ook herbruikbaar. En op de lange termijn is het duurzamer.”

Volgens Flaton bevat metalen bestek ‘allerlei andere zaken’, zoals chroom, waardoor het moeilijker te recyclen is. “Polypropyleen kun je makkelijk smelten om er nieuwe vorken en messen van te maken.” Daarom herinnert hij studenten eraan om hun kapotte bestek in te leveren bij Vitam-medewerkers, die ervoor zorgen dat het teruggaat naar het bedrijf en wordt gerecycled tot nieuw bestek.

“Natuurlijk is het iets buigzamer dan gewoon metalen bestek, maar als je het normaal gebruikt, zou je het heel moeten kunnen houden”. In ieder geval kunnen studenten en medewerkers hun opmerkingen over het nieuwe bestek delen door bij de kassa’s om een ‘feedbackkaart’ te vragen.

Flaton laat weten dat het oude metalen bestek tot nader order alleen gebruikt zal worden voor banketactiviteiten op de campus, zoals lunches en buffetten.

Ongeacht het materiaal van het bestek, wijst Boersma studenten op een bredere culturele verschuiving die momenteel gaande is. “Als je de trend in Nederland en in de rest van de wereld bekijkt waarbij alles duurzamer wordt, dan is het de toekomst dat je voortaan zelf een beker en bestek bij je hebt.” “Mensen zullen aan dit soort systemen moeten wennen omdat veel andere bedrijven ook met dit ‘bring-your-own’-principe zullen gaan werken”, voegt Flaton toe.

De duurzaamheidsimpact van het nieuwe bestek moet echter nog wel worden beoordeeld. “Net zoals je niet kunt bijhouden hoe vaak een plastic tasje wordt hergebruikt nadat het in de supermarkt is gekocht, verkopen we het bestek alleen maar; wat er daarna mee gebeurt is aan de klant die het heeft gekocht. Maar met deze nieuwe werkwijze krijgen we het bestek echt terug, zodat we zeker weten dat het op de juiste manier wordt gewassen en hergebruikt”, verzekert Flaton.

Ondanks deze ‘duurzamere’ aanpak zegt Flaton dat het statiegeldsysteem niet meteen vanaf het begin is ingevoerd omdat Vitam niet hetzelfde lot wilde ondergaan als PackBack, wiens pilotprogramma voor herbruikbare bekers al na een paar maanden werd stopgezet. “Het vergt veel voorbereiding om dit te doen. Je moet pas dingen invoeren als je echt weet dat het zal werken. September is een gruwelijk drukke maand op de campus, zowel voor ons als voor andere leveranciers. Er is dus geen tijd om te kijken of een project werkt, dat kun je beter in januari doen, na de kerstvakantie”.