Nieuwe wet voor instroom internationale studenten: ‘Nodig, maar de toon is zorgelijk’

“Tot in de hemel kon de omvang van het aantal studenten groeien”, vertelt Mark van Ostaijen, bestuurssocioloog en docent. Hij voelt al langer een ‘sluimerende, politieke irritatie’ over dit thema en schreef al eens een opiniestuk voor de Volkskrant. “Door de universiteit, door het ministerie is nooit gesproken over grenzen. Terwijl studentenaantallen altijd belangrijk zijn geweest voor de beoordeling van studies. Hoe meer studenten hoe beter. Bestaande problemen worden door de politiek nu ‘ineens’ als excessen gezien.” Volgens de socioloog was alleen oog voor de groeiambities, niet voor de keerzijde. “Toen de studentenaantallen groeiden, werd de personeelscapaciteit marginaal uitgebreid. Over huisvesting werd niet gesproken tot studenten in tentjes moesten verblijven.”

Het aantal internationale studenten aan Nederlandse onderwijsinstellingen stijgt al jaren. In 2005 stonden er 33.000 internationale studenten ingeschreven, dit collegejaar zijn dat er ruim 122.000. In de afgelopen jaren is het kamertekort sterk toegenomen. Vorig jaar riepen universiteiten internationale studenten op om niet naar Nederland te komen als ze nog geen woonplek hadden. De opleidingen raken voller en voller, met Nederlandse en internationale studenten, maar de financiering om dit op te vangen bleef achter. De werkdruk onder docenten steeg met de studentengroei mee. In 2022 vroeg het College van Bestuur de minister om hulp bij het beheersen van de studentengroei.

Eind april kwam onderwijsminister Dijkgraaf met zijn eerste plannen. Met een ‘noodcapaciteitsfixus’ kunnen universiteiten studenten van buiten de EU weren. Het Nederlands van alle studenten, dus ook internationale, moet verbeterd worden. Zo moeten meer internationale studenten ‘actief worden begeleid naar de Nederlandse arbeidsmarkt’. De minister wil dat onderwijsinstellingen in de toekomst alleen nog gericht studenten werven, dus alleen voor studies die aansluiten op beroepen waar grote vraag naar is.

Universiteitsraadslid en internationale student Sandra Constantinou heeft net als Van Ostaijen gemengde gevoelens bij deze nieuwe politieke wind. Door het debat voelen internationale studenten zich minder welkom, merken zij en haar vrienden. Ze krijgen het gevoel dat internationale studenten de schuld krijgen van de hoge werkdruk en het tekort op de kamermarkt. Die problemen ziet Constantinou ook. Ze vindt dat daar wat aan gedaan moet worden, in plaats van het weren van internationale studenten. “Het is tijd om door te pakken.”

Een van de plannen is een numerus fixus voor internationale trajecten van opleidingen, zoals bij de internationale opleiding Psychologie in Rotterdam. “We zouden nu echt niet meer zonder kunnen”, zegt Marjan Gorgievski, programmadirecteur en docent. Voordat Psychologie met een limiet werkte, kwamen er twee keer zoveel studenten als de opleiding aankon. Van de 600 plekken die jaarlijks beschikbaar zijn, worden er 250 gevuld door internationale studenten.

Gorgievski wil ‘nooit meer terug’ naar alleen maar studenten uit Nederland. Internationale studenten verrijken het debat in colleges en werkgroepen, vindt ze. “Ze kijken anders aan tegen sommige onderwerpen, dat is goed voor het gesprek. Het uitwisselen van kennis hoort bij de academische wereld. De minister wil dat universiteiten mensen opleiden voor de Nederlandse arbeidsmarkt. Zijn universiteiten daarvoor bedoeld? Ik denk van niet. Universiteiten zijn juist instellingen die internationaal kennis vergaren en delen.”

De minister wil boven op die numerus fixus een ‘noodcapaciteitsfixus’, die ervoor moet zorgen dat studenten van buiten Europa geweerd kunnen worden als er veel aanmeldingen zijn. Gorgievski is voor een numerus fixus, maar tegen een grens aan het aantal internationale studenten. Ze heeft een aantal stukken in de plannen van de minister rood onderstreept waarvan ze de toon zorgelijk vindt. “Het heeft de ondertoon van ‘Nederland alleen voor Nederlanders’. Zo mag je niet denken, dan kies je voor uitsluiting.”

Studenten uit Europa weigeren is door afspraken binnen de Europese Unie niet mogelijk. Grenzen stellen aan studenten van buiten Europa is wettelijk gezien wel een optie. “Dat moet je niet willen”, zegt Constantinou. “Je wilt toch juist diverse groepen, verschillende culturen? Zo leren wij studenten van elkaar, met een internationaler perspectief. Een uitsluitend westers referentiekader is niet de beste basis voor de toekomstige samenlevingen waaraan wij bouwen.”

Michel Lander, onderwijsdecaan bij de Rotterdam School of Management, is ‘wel wat bezorgd’ over de nieuwe plannen vanuit Den Haag. “Deze nieuwe wet betekent mogelijk minder internationale studenten en dus een minder diverse collegezaal, en dat is jammer aangezien we onze studenten opleiden voor de internationale zakenwereld. Dat doe je het beste door studenten bloot te stellen aan verschillende culturen en perspectieven.”

Lander ziet in de plannen geen blijvende voordelen voor zijn onderwijsprogramma’s of voor de ervaringen van studenten. Het is wachten op de concrete plannen vanuit Den Haag, maar de aankondiging dat alle studenten tot op zekere hoogte Nederlands moeten leren, zit hem niet lekker. Zeker als het gaat over het mentale welzijn van studenten. “Die taallessen zouden boven op het zware curriculum komen. Daarnaast kunnen deze plannen ons minder aantrekkelijk maken voor studenten en werknemers. We zijn bang dat we minder makkelijk talent van over de hele wereld kunnen aantrekken. We wachten af of de minister dit meeneemt in de overwegingen.”

Van Ostaijen hoopt dat universiteiten zullen inzien dat zij onderdeel zijn van de problemen. Het ministerie alleen kan de problemen niet oplossen, de onderwijsinstellingen moeten ook actief bijdragen. “Universiteiten wijzen naar het ministerie en het ministerie erkent ook geen schuld”, zegt hij. “De politiek in Den Haag heeft jarenlang problemen als overspannen docenten en geldtekorten in het onderwijs willens en wetens genegeerd. En universiteiten hebben jarenlang boter op hun hoofd gehad. Ze keken niet verder dan hun groeiambities.”

Stel: er komen minder internationale studenten naar Nederland, wat betekent dat voor medewerkers met vaste contracten? Tot grote onrust leidt die vraag nog niet. Het borrelt slechts een beetje, merkt Van Ostaijen. “Onbegrijpelijk dat het nog niet heeft gezorgd voor grote onrust, ook bij mensen in vaste dienst.” Afdelingen kunnen niet zonder die medewerkers, vertelt hij. Om het niveau van onderzoek en onderwijs vast te houden is juist meer structuur en dus meer vastigheid nodig.

Het bericht dat alle studenten ‘een zekere mate’ van Nederlands moeten spreken, zorgt voor vragen, ook bij Gorgievski. “Een collega kwam vragen of zij alle Engelse teksten in de studentenhandleidingen en op Canvas vanaf aankomend jaar al moet vertalen naar het Nederlands en of daar ondersteuning voor komt. Docenten hebben de uren niet om het allemaal zelf te doen.”

Het is de onzekerheid die zorgt voor onrust, denkt Constantinou. “De onderwijsminister is slim bezig. Hij is expres heel vaag om reacties uit te lokken. Hopelijk luistert hij naar de onze.”