Jobs omzwervingen zijn de komende weken te lezen in de verhalenserie ‘Op zoek naar Erasmus’, een zoektocht in het Europa van nu met Erasmus als een reisgids. Vandaag zijn eerste verhaal: de proloog.

Van bastaardzoon tot wereldberoemd denker
In 1466, 1467 of 1469 – de historici worden het maar niet eens – begint een leven dat leest als een middeleeuws jongensboek. Een verhaal dat start in een nietszeggend stadje aan de Maas, waar Desiderius Erasmus wordt geboren als zoon van een ongetrouwde moeder en een priester.
Wat niemand dan kan vermoeden, is dat deze Rotterdamse bastaardzoon zal uitgroeien tot een van de belangrijkste denkers uit zijn tijd. Erasmus is een pacifist in tijden van oorlog, een dromer in tijden van wanhoop. Vaak controversieel, altijd op zoek naar de confrontatie met tijdgenoten, maar bovenal iemand die de samenleving een spiegel voorhoudt, en mensen aan het denken zet. Hoewel hij rusteloos door Europa trekt, blijft hij zijn geboortestad Rotterdam altijd trouw. Want overal waar hij staat en gaat, noemt hij zichzelf Desiderius Erasmus van Rotterdam.
Prins der humanisten
Erasmus is al tijdens zijn leven een beroemd man als schrijver, filosoof, geleerde, priester, theoloog en humanist. Belangrijke geleerden als Thomas More behoren tot de vriendenkring van Erasmus, hij adviseert keizers en koningen, en schrijft duizenden brieven en meer dan honderd boeken waarin hij pleit voor de vrijheid van meningsuiting, respect voor anderen, kennis en cultuur, tolerantie en goed onderwijs.
Zijn boek Lof der Zotheid, een satire waarin hij oproept tot hervorming van de katholieke kerk, en zijn vertaling van het Nieuwe Testament worden bestsellers. Daarnaast krijgt hij de officieuze titel van ‘prins der humanisten’, als de man die zich als geen ander verdiept in de klassieke oudheid en het mens-zijn centraal zet binnen het geloof.

Terug naar de bron
Buiten het geloof is er voor Erasmus niets zo belangrijk als opvoeding en onderwijs. “Mensen worden niet geboren, maar gevormd”, vindt hij. Als gelovig man schrijft hij daarom over taal, geloof en onderwijs, die volgens hem de basis vormen voor een goed leven als christen.
Daarnaast staat Erasmus voor nuance en dialoog. Hoewel Erasmus een mening heeft over vrijwel alles, is zijn gedachtegang lastig in een systeem te vangen: zijn denken zit vol met tegenstellingen, en zijn uitspraken kunnen op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Ondanks dit alles blijft zijn geloof in ‘ad fontes’ fier overeind staan: er dient terug te worden gegaan naar de bron, het oorspronkelijke argument.
De levensweg van een dwalend denker
Zo nu en dan steekt nog steeds het hardnekkige gerucht op dat Erasmus zou zijn geboren in Gouda. In dit fabeltje schuilt wel een kern van waarheid over Erasmus’ afkomst: als kleuter verruilt hij Rotterdam voor Gouda, waar hij een groot deel van zijn jeugd doorbrengt. Rotterdam blijft een vage herinnering uit zijn prille jeugd; hij zal namelijk nooit terugkeren.
Belangrijk voor de ontwikkeling van Erasmus is zijn tijd in ’s-Hertogenbosch en Deventer, waar hij wordt onderwezen in de klassieke talen. Na de dood van zijn ouders vestigt hij zich als Augustijner monnik in het klooster Steyn, nabij Gouda. Rond zijn dertigste begint Erasmus aan zijn buitenlandse avonturen, wanneer hij als theologiestudent naar Parijs vertrekt.
In de jaren die volgen reist Erasmus stad en land af om zijn boeken te publiceren, vrienden te bezoeken of te vluchten voor oorlog of de pest. Reizen was in zijn tijd een gevaarlijke, oncomfortabele en trage aangelegenheid: struikrovers en honger lagen altijd op de loer en reizen ging vooral per paard, ezel en trekschuit. Meer dan 20 kilometer, de afstand tussen Rotterdam en Gouda, kon hij per dag niet afleggen. Als een nomade van de wetenschap zal hij ongekend veel plekken bezoeken, maar nooit een thuis vinden.

Erasmus in de bonus
Desiderius Erasmus is nog overal in onze samenleving te vinden. De brug die zijn naam draagt verbindt de Kop van Zuid met het Rotterdamse stadscentrum, en in zijn naam gaan miljoenen Europese studenten op uitwisseling. Daarnaast is zijn naam in Rotterdam een merknaam geworden: voor een kapsalon wend je je tot het Erasmus-eetcafé, voor een wijze les tot de Erasmus Universiteit of het Erasmiaans Gymnasium en bij een griepje tot de Erasmusapotheek of het Erasmus MC.
De nalatenschap van Erasmus reikt echter verder dan het gebruik van zijn naam of beeltenis. Zijn opvattingen en werken hebben onze samenlevingen gevormd en hebben eeuwenlang mensen bewust – maar vaak ook onbewust – geïnspireerd.
Zoektocht in spijkerbroek
De komende weken neem ik je daarom mee op een zoektocht naar Erasmus in Europa. Vanaf het moment dat ik naar Rotterdam verhuisde, kom ik de naam Erasmus vrijwel dagelijks tegen. Maar wat ik als 20-jarige student nou zou kunnen hebben aan de ideeën van een dode denker? Ik had geen flauw idee. Maar nu, na een reis langs twaalf steden waar Erasmus ooit heeft rondgelopen, heb ik hem gevonden. En wel in tientallen stukjes, die als verhalen verspreid liggen over het Europese continent.
Laat je meevoeren langs de pro-Europese universiteitsbubbel van Cambridge, het Parijse hoofdkwartier van het extreemrechtse Front National, een door vluchtelingen gekraakt Olympisch dorp in Turijn en het Romeinse appartement van de 82-jarige ‘Mamma Erasmus’.
De komende weken volg je in ‘Op zoek naar Erasmus’ mijn reis in de geest van Erasmus, waarin ik dwars door landsgrenzen en sociale lagen heen dender, zo nu en dan op zoek naar een confrontatie, maar bovenal op zoek naar de dialoog.

Goede proloog Job! Smaakt naar meer…
Chapeau!
Reageren niet meer mogelijk.