Deze week precies een jaar geleden ging de bibliotheek, net als zoveel plekken, van de ene op de andere dag dicht. “Dat gold voor de studieplekken, de uitleenbalie, maar ook het studielandschap van de ESSB en de bibliotheek van het ISS”, blikt Haandrikman terug. Zij is faculteitsliaison, wat betekent dat ze de verbinding vormt tussen twee faculiteiten en de UB. Het International Institute for Social Studies in Den Haag en de Erasmus School of Social and Behavioural Studies (ESSB) vallen onder haar portefeuille.
‘Boek verlaat het gebouw niet’
Bij het probleemgestuurd onderwijs, zoals bij Rechten en de Sociale wetenschappen, is het gebruikelijk dat studenten zelf geen boeken hoeven te kopen. Ze lezen die in het studielandschap van hun faculteit. “Soms is het genoeg om daar een paar pagina’s te kopiëren, en soms doen ze de opdrachten ter plekke. Het boek verlaat het gebouw niet.” Maar toen was het studielandschap ineens dicht voor onbepaalde tijd.
“We keken of we boeken digitaal konden kopen, dat is bij e-books minder makkelijk dan het lijkt. Voor particulieren is het heel anders dan voor universiteiten. Ten eerste is het voor ons veel duurder: een handboek met een normale prijs van 80 euro, kost als e-book al gauw 250 euro. En dan mag het vaak slechts gelezen worden door één tot drie gebruikers.”
Haandrikman moet vooraf inschatten wat voor licentie nodig is. “Ik gebruikte als vuistregel: bij een groep van dertig studenten heb je een licentie die minstens vijf mensen tegelijk toegang biedt nodig. Dat betekent dus dat studenten met elkaar moeten communiceren wanneer ze in het boek willen lezen.
Niet in het systeem
De licentievoorwaarden waren bovendien niet altijd direct beschikbaar. “Bij grote uitgevers als Cambridge of Oxford gaat het nog vrij makkelijk, maar bij Nederlandse uitgevers staan de licentievoorwaarden vaak niet in het systeem. Dan moet je het zelf gaan navragen. Dat was een extra groot probleem bij de Erasmus School of Law: die gebruikt bijna alleen maar Nederlandse boeken. Hetzelfde gold in mindere mate voor Psychologie.”
Beperkende factor is dat de EUR geen licenties wil voor alleen studenten van een specifiek vak. “Wij zijn de UB van iedereen, dus alle studenten moeten toegang kunnen krijgen tot alle literatuur. Dat werd met sommige licenties erg duur.”
Eigen boek
Sommige boeken zijn voor universiteiten überhaupt niet (legaal) beschikbaar als e-book. “Een docent schreef zijn eigen boek voor en zat met z’n handen in het haar om dit beschikbaar te krijgen. We hebben samen naar alle legale oplossingen gekeken, zoals zijn eigen manuscript delen, maar dat kon niet. Uiteindelijk heeft de docent zelf de uitgever overgehaald om het boek digitaal beschikbaar te maken: hij bracht ter sprake dat hij een volgend boek aan het schrijven was en dat hij dat best bij hen zou willen uitgeven, waardoor ze opeens veel welwillender waren.”
De moeilijkheden rond e-books vond Haandrikman heel frustrerend. “Wat je er aan kan doen is faculteiten duidelijk maken hoe ingewikkeld het is en hoeveel geld het kost. We waren in 2020 uiteindelijk 300.000 euro extra kwijt aan licenties en Open Access-vouchers, dat is ongeveer 6 procent van het totaalbudget. Soms loopt het heel erg in de papieren: “Ik heb duizenden euro’s betaald voor de toegang van één jaar voor één handboek met vijf gebruikers. Je moet heel veel onderhandelen.”
Illegale downloads
Soms boden uitgevers ook gratis boeken, tijdschriften en kranten aan. “Vooral in het begin gebeurde dat best vaak. Bijvoorbeeld Cambridge deed dat met hun academische handboeken. Sage gaf toegang tot een kleiner deel van zijn boeken, en heeft speciaal voor ons gratis toegang geregeld tot één specifiek e-book zolang de cursus duurde. De gulheid van uitgevers kwam rond juni meestal ten einde.” In totaal ging het volgens Haandrikman om zo’n tweehonderd tot driehonderd collecties die tijdelijk gratis of met korting beschikbaar waren.
In het geval van Cambridge werd het aanbod iets té gretig ontvangen door de EUR-gemeenschap. Er werden gelijk heel veel boeken gedownload”, zegt Haandrikman. “Meer dan menselijk mogelijk was en dat is niet meer legaal.” Of de massaal gedownloade boeken in het illegale circuit zijn beland weet ze niet, maar ‘het zou zomaar kunnen’. De illegale downloader verpestte het in elk geval voor de rest, want Cambridge zette het gratis aanbod tijdelijk weer op slot.
