“Hij lijkt echt op een James Bond-schurk”, grapt historicus Daniël Knegt terwijl een zwart-witfoto van Mussolini op het scherm verschijnt in een bomvol Erasmus Paviljoen. Hij is net begonnen met zijn lezing, georganiseerd door Studium Generale, en toont een reeks slides met historische fascistische figuren en demonstraties.
Het fascistische multiversum
Hij legt uit dat figuren als Hitler en Mussolini, net als symbolen zoals het hakenkruis, ‘het soort fascisme vertegenwoordigen dat mensen direct herkennen’. Dit zichtbare fascisme, voegt hij toe, draagt een sterke morele lading. “Iemand een fascist noemen is bijna meteen een manier om hem of haar in diskrediet te brengen en moreel verwerpelijk te verklaren.”
Maar fascisme gaat verder dan deze bekende beelden. Terwijl hij fragmenten uit films, videogames en memes toont, merkt Knegt op dat ‘fascisme vandaag de dag meer aanwezig is dan ooit in de samenleving’. “The Lion King was mijn kennismaking met fascisme”, vertelt hij, terwijl hij een parallel trekt tussen het hyena-leger van Scar en de nazi-parades onder Hitler.
Fascisme vandaag
“Fascisten hoeven geen leren laarzen en hakenkruizen te dragen om fascisten te zijn”, vervolgt Knegt. Achter hem verschijnen beelden van Giorgia Meloni en Elon Musk die hun arm omhooghouden. Volgens hem bestaat fascisme nog steeds, zij het in andere vormen. “Voel je vrij om het niet met me eens te zijn”, moedigt hij studenten aan om hun mening te delen.
Meteen gaan er veel handen de lucht in. “Ziet u een toenemende aantrekkingskracht van fascisme onder jongeren?”, vraagt een student. Knegt neemt even de tijd en noemt het een uitstekende vraag. Voor jongere generaties is de historische ervaring van fascisme verder weg, legt hij uit, waardoor het minder een taboe is. Tegelijkertijd wijst hij erop dat veel jonge mensen juist op linkse partijen stemmen, wat volgens hem laat zien dat ‘politieke tendensen alle kanten op bewegen’.
Censuur
Masterstudent Chiara kwam vroeg om een goede plek te bemachtigen. “Ik kom uit Italië, waar fascisme deel uitmaakt van onze recente geschiedenis”, zegt de masterstudent Mediastudies. Ze maakt zich zorgen dat haar land weer die kant op gaat.
Ze ziet parallellen tussen het fascistische verleden van Italië en de huidige politieke trends, met name op het gebied van propaganda en censuur. “Er zijn ook nieuwe ontwikkelingen. Journalisten worden bijvoorbeeld monddood gemaakt via rechtszaken”, legt ze uit. De hoge juridische kosten zorgen er vaak voor dat journalisten zichzelf censureren.
Leven in een bubbel
Na de lezing praten de recent afgestudeerden Peter en Tim verder over het onderwerp. Tim, die zowel Nederlandse als Roemeense roots heeft, legt uit dat hij zich niet meer veilig zou voelen in Roemenië. “Het is misschien geen fascisme, maar de Roemeense regering is op zijn minst autoritair. Ik zou bijvoorbeeld niet openlijk een relatie kunnen hebben met iemand die geen vrouw is”, zegt hij. Hij voegt eraan toe dat hij ook het gevoel heeft dat Rotterdam niet meer zo veilig is als vroeger.
Peter, die het met hem eens is, zegt dat hij ‘meer spanningen’ in de stad voelt. “Ik kom uit een klein dorpje vlak bij Rotterdam. Ik zie hoeveel we hier in de stad in een grote bubbel leven”, zegt Tim. Hij merkt op dat in zijn geboortedorp veel mensen die vroeger op gematigde partijen stemden, nu populistische bewegingen steunen, wat volgens hem wijst op een verschuiving naar radicalere overtuigingen. “Ik ken zelfs mensen die denken dat de aarde plat is en zwarte mensen de schuld geven van de problemen in het land.”
