Dat zijn mensen die vooraf teksten beoordelen, niet om er kromme zinnen en domme taalfouten uit te halen, maar om hierin ‘gevoeligheden’ aan te strepen. Daar lijkt zo op het eerste gezicht weinig mis mee, want waarom zou je mensen onnodig willen kwetsen? Toch raakt dit vooraf wegstrepen aan de academische vrijheid en kan dit het publieke debat smoren. Terwijl wetenschappers discussies juist zouden moeten aanjagen.
Sensitivity readers werden als eerste ingezet bij de uitgave van literaire werken. Als een manier voor uitgeverijen om zich in te dekken tegen mogelijke kritiek dat een bepaalde tekst voor een bepaalde groep mensen aanstootgevend zou kunnen zijn. Het is nog niet zo lang geleden dat het stempel ‘politiek incorrect’ een zegen was voor een auteur – en de verkoop flink deed stijgen – maar uitgevers lijken tegenwoordig banger of braver geworden. Een bekend voorbeeld zijn de kinderboeken van Roald Dahl: de klassieke werken werden door sensitivity readers onder handen genomen, waarna typeringen als ‘dik’ en ‘lelijk’ verdwenen en ‘mannetjes’ opeens ‘mensen’ werden genoemd. Overdrijvingen die Roald Dahl zo leuk maken moesten plots worden geschrapt.
Voor wetenschappers is het heel gewoon om elkaars werk te beoordelen. Deze ‘peer reviews’ zijn onlosmakelijk onderdeel van het academische onderzoek. In deze reviews wordt vooral bekeken of een bewering wetenschappelijk houdbaar is en niet of een tekst maatschappelijk wenselijk is, zoals gebeurt door de sensitivity reader. Een peer review vindt bovendien altijd plaats door erkende vakgenoten en niet door een meelezer die weinig inhoudelijke kennis heeft van de materie. Op dit moment schrijf ik een lezing en een boek over Erasmus en de huidige discussie over waarden. Daarvoor citeer ik uit Erasmus’ werk, zoals Lof der Zotheid. Een prachtig en provocerend boek, dat nog altijd wordt gelezen en waarin hij bewust gevoeligheden opzoekt.
De boeken van Erasmus kwamen na zijn dood op de index van verboden werken, als gevolg van de censuur. Het voelt vreemd dat ik vijfhonderd jaar later opnieuw moet laten meewegen of bepaalde teksten gevoelig kunnen zijn voor sommige lezers van nu. Ik zou het onacceptabel vinden als een sensitivity reader vooraf in mijn werk gaat strepen. Mijn onderzoek wil ik graag laten beoordelen, om te zien of het houdbaar is en hoe het verbeterd kan worden, maar dat doet de gevoeligheidscensuur niet. Die kijkt vooral of een tekst voldoet aan de veronderstelde status quo van dit moment. De huidige manier van denken en huidige stand van het debat, die wetenschappers juist moeten openbreken en verder brengen. De sensitivity readers dreigen dat openlijke debat te smoren.
Ronald van Raak is hoogleraar Erasmiaanse waarden. Op maandag 15 mei houdt hij in Arminius de Rotterdamlezing.
