Ongemakkelijke waarheid met een goede grap

Ik vind dat elke Erasmiaan Lof der Zotheid zou moeten lezen, maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Dit verhaal is interessant, het wordt eenvoudig verteld en er zijn enkele goede hedendaagse vertalingen beschikbaar – ook in het Engels –, maar het blijft toch een werk dat meer dan vijf eeuwen geleden is geschreven. Die afstand in tijd en cultuur is niet zo gemakkelijk te overbruggen. Verschillende medewerkers van de universiteit vertrouwden me toe dat ze met enthousiasme aan dit boek zijn begonnen en het ook met plezier lezen, maar dat het toch zware kost is, mede omdat de taal van Erasmus en de tijd waarin hij leefde zo anders zijn dan nu.

Sandra Langereis blijkt bij uitstek de persoon om ons daarbij te helpen. Ze schreef eerder de biografie Erasmus. Dwarsdenker (2021), waarin ze de persoon en de wereld van de naamgever van onze universiteit voor een veel breder publiek wist te ontsluiten. Langereis besloot om Lof der Zotheid opnieuw te vertellen, in de taal van deze tijd. Dat lijkt nogal brutaal, om deze klassieke tekst te herschrijven, maar in het geval van Erasmus is die brutaliteit geen bezwaar: Erasmus deed immers precies hetzelfde met de destijds bekende auteurs uit de klassieke oudheid.

Deze hervertelling van Sandra Langereis is korter dan de meeste bestaande versies van Lof der Zotheid, omdat zij zich baseert op de allereerste versie. Dat is ook de meest uitgesproken tekst, omdat na het verschijnen van deze rede er een storm van kritiek opstak en Erasmus zich gedwongen voelde om allerlei gevoelige passages toe te lichten of wat minder scherp te maken. Lof der Zotheid is opnieuw actueel, nu we steeds vaker een discussie voeren over woorden die niet meer gebruikt mogen worden en meningen die gecanceld dreigen te worden.

In dit boek geeft Erasmus het woord aan Dwaasheid ‘die de mensheid de ongemakkelijke waarheid vertelt met een goede grap’, stelt Sandra Langereis. Deze rede is ook een oefening in het denken: Erasmus leert zijn lezers te spelen met woorden en zich in te leven in andere perspectieven. Door het gebruik van humor en ironie en vooral door je eigen opvattingen te relativeren. Diversiteit in Erasmiaanse zin is niet het opeisen van je eigen gelijk, maar het jezelf leren inleven in anderen: als een spiegel, waarin je ook je eigen vooroordelen beter leert kennen. Een vaardigheid die we in het publieke debat steeds minder zien, maar die wel hoort bij een academische opleiding.

De hervertelling van Lof der Zotheid door Sandra Langereis is een goede kennismaking met Erasmus. Zijn manier van denken kan ons nog altijd helpen, in het debat op deze universiteit over Erasmiaanse waarden. Over hoe dat kan zal ik meer vertellen op vrijdag 25 november, als ik mijn oratie mag houden. U bent van harte uitgenodigd, in de aula van de Erasmus Universiteit.