Onverwacht vertrek Rutger Engels: de universiteit blijft verweesd achter

Een prachtige job, als je dat zo leest, voor een zeer ambitieuze hoogleraar. Genoeg te doen op deze universiteit om je jaren onledig mee te houden. Zeker nu het crisis is. Toch neemt Engels afscheid, voordat zijn termijn van vier jaar is verstreken. En nog steeds weet niemand écht waarom. Zijn vertrek heeft geleid tot veel vragen en speculaties achter de schermen.

De officiële lezing is dat Engels door de coronacrisis is gaan beseffen dat hij zijn kennis en kunde (als hoogleraar Psychopathologie) liever wil inzetten om jeugd die in de knel zit, te helpen. Niet als hulpverlener overigens, en ook niet als fulltime prof in een lab, zoals hij dat zelf noemt, maar op termijn als bestuurder van een organisatie die meer past bij zijn eigen vakgebied.

Dat hij met deze keus vriend en vijand verwonderd achter laat, blijkt ook uit de ongebruikelijke actie van een grote groep directe medewerkers om in een open brief op de site van EM steun uit te spreken voor de keuzes en visie van de rector. Zij spraken de hoop uit dat de universiteit de ingeslagen weg met de nieuwe strategie vasthoudt.

Toch zijn er op de campus weinig mensen te vinden die denken dat dit het ‘hele verhaal’ is. Van het diverse gezelschap van mensen dat EM sprak over de achtergrond van het vertrek van de rector onderschrijft iedereen dat Engels een onderzoeker in hart en nieren is en dat ze zijn keus begrijpen om zijn tijd en aandacht te willen geven aan zijn eigen vakgebied.

Maar waarom moet dat zo plotseling? Binnen diverse gremia van de universiteit vragen betrokkenen zich oprecht – zij het off the record – af, wat er aan de hand kan zijn dat de rector zijn eerste termijn met nog maar anderhalf jaar te gaan, niet afmaakt.

Er is geen sprake van een stilgehouden, persoonlijke reden voor de rector om te vertrekken. En er is ook geen aanwijzing dat een ernstige misstand de onderliggende oorzaak is van het afbreken van het rectoraat.

Rutger Engels moet niet weg, maar hij gaat wel. Of zoals een ingewijde in de bestuurlijke kringen van de universiteit het verwoordt: “In dit soort posities worden mensen nooit weggestuurd.” Met andere woorden, een bestuurder houdt de eer aan zichzelf, als zijn of haar positie onder druk staat.

Zou daar sprake van zijn? Want hoe teleurgesteld één deel van de universiteit ook lijkt te zijn, volgens de open brief waarin men zegt ‘graag met de rector als boegbeeld’ verder te willen, is zijn vertrek voor anderen een verademing.

Het verdriet is niet groot aan de zakelijke en juridische kant van de campus. Rutger Engels, die met een achtergrond in de psychopathologie bepaald geen zakelijke achtergrond heeft, werd daar door sommigen altijd als een buitenstaander gezien. Engels was ook de eerste rector van de EUR die niet uit de eigen gelederen kwam, en met zijn benoeming knakten ook de ambities van een of meerdere interne hoogleraren die het hoogste ambt ambieerden.

Ook werd de strategie van het creëren van maatschappelijke impact door de aanhangers van de klassieke, monodisciplinaire wetenschapsbeoefening niet toegejuicht.

Een geoefende blik op de ondertekenaars van de open brief bevestigt dat dit vooral collega’s zijn die met Engels samenwerkten om de strategische doelen van de universiteit te bereiken: meer diversiteit en inclusiviteit, en het wetenschappelijk onderzoek meer richten op een interdisciplinaire aanpak. Een van de ondertekenaars bevestigt deze conclusie. “Al jaren werd gezegd dat de universiteit zich meer op maatschappelijke impact moest richten, en onder Rutger gebeurde dit.”

De ambitieuze Strategie 2024, die inzet op Societal Impact, wordt op de businesskant van de EUR echter als een duur speeltje gezien. Engels, die op andere faculteiten werd geprezen om zijn vernieuwingszin, werd op de grootste en oudste faculteiten als de Rotterdam School of Management, de Erasmus School of Economics en de Erasmus School of Law niet begrepen. De faculteiten hadden verwacht dat de coronacrisis implicaties zou hebben op de strategie, bijvoorbeeld door deze even op pauze te zetten, maar niets bleek minder waar.

Vooral het feit dat er, ondanks de recordhoge werkdruk, bezuinigingen op de faculteiten werden aangekondigd, hakte er flink in. Meer studenten, minder geld, het voelt voor betrokkenen of er wel geld is voor slagroom maar niet voor taart.

Ook de forse investeringen in een topnotch audiovisueel centrum en Hilversum-waardige producties rond de Eurekaweek, de Opening Academisch jaar en de Dies worden door de toch al overbelaste faculteiten met argusogen bekeken.

Toch is ook de onvrede bij de faculteiten en decanen niet doorslaggevend geweest voor het vertrek, althans daar zijn geen harde bewijzen voor. Ook de door ons gesproken betrokkenen geven hier geen aanwijzingen voor.

In ogenschouw nemend dat het aangekondigde vertrek de directe werkkring van de rector zo oprecht heeft verrast, doet vermoeden dat de crisis zich in de kleinste bestuurlijke kring van College van Bestuur en Raad van Toezicht heeft afgespeeld.

Desgevraagd wil de Raad van Toezicht, feitelijk de werkgever van een lid van het College van Bestuur, niets zeggen over deze hypothese.

Over één ding is iedereen het wel eens: het staat niet fraai dat een universiteit voor de derde keer in ruim een jaar een bestuurslid voortijdig ziet vertrekken. Nadat de vorige voorzitter Kristel Baele afzag van een tweede termijn, kondigde ook het derde lid Roelien Ritsema van Eck dit najaar haar vroegtijdige vertrek aan. En nu maakt dus ook de rector zijn termijn niet af. Om nog maar te zwijgen over de vertraging die het vertrek van een bestuurder – ondanks de inzet van een ervaren interim-rector – onherroepelijk met zich meebrengt.

Een universiteit wordt geleid met ‘collegiaal bestuur’, door (meestal) drie leden die samen het College van Bestuur vormen: een voorzitter, de rector magnificus en een derde lid. Idealiter vullen de functies en persoonlijkheden elkaar aan, en om het zuiver te houden zijn de portefeuilles altijd strikt omschreven.

Maar als het gaat over de koers van de instelling, én als geld (na vele vette jaren) ineens een rol gaat spelen, dan moeten er keuzes worden gemaakt en wordt het spannend wie aan het langste, en wie aan het kortste eind trekt. En als je aan het kortste eind trekt, en de vraag rijst of je je talenten niet beter elders kunt inzetten, kan dat reden zijn voor het vertrek van een bestuurder.

De universiteit, zeker de grote groep van niet de minste onderzoekers en ondersteuners die de open brief aan Rutger Engels ondertekenden, blijft ondertussen verweesd achter.

Na alle externen die de afgelopen jaren zijn aangetrokken, zo is het breed gedragen adagium in de wandelgangen, is het goed als de rector magnificus uit de eigen geledingen komt en de stabiliteit terugbrengt. Want, wat ook het ‘hele verhaal’ is over het terugtreden van Rutger Engels, dat het slecht is voor de continuïteit, daarover is vriend en vijand het eens.

Met medewerking van Arjan Paans