‘Wijsbegeerte is geen introverte, wereldschuwe discipline’

Fred Muller doet verslag van een bijeenkomst in onze facultaire glasbak. Het beeld dat hij schetst van de ESHCC is inadequaat, zoals collega Frank van der Duijn Schouten betoogt, maar hetzelfde geldt spijtig genoeg voor de wijze waarop collega Fred onze eigen faculteit portretteert. Kort samengevat beschrijft hij de filosofie als een introverte, wereldschuwe discipline die zichzelf niet eens als wetenschap beschouwt en vooral met rust gelaten wil worden. Alsof we de buitenwereld als een bedreiging zouden ervaren en geen idee zouden hebben wat er een gebouw verderop op de campus gebeurt.

Dat doet geen recht aan de zorg en arbeid die mijn academische collega’s, inclusief Fred zelf, aan wetenschappelijke filosofiebeoefening wijden, vaak in interdisciplinaire dialoog met andere wetenschapsgebieden, via onderwijs, onderzoek en maatschappelijk debat. Freds bijdrage is, voor de goede verstaander, een parodie op Lof der Zotheid van Desiderius Erasmus. Fred geeft, op geheel eigen wijze, gehoor aan de oproep ‘be an Erasmian’, maar hoewel Erasmus zoals bekend de humor niet schuwde, was hij uit op dialoog, niet op polarisatie. Hij zocht zijn toevlucht niet tot ‘grobianisme’ zoals Marx en Engels dat later, in een beschouwing over vroegmodern polemiseren, zouden noemen.

In dit debat staat een inhoudelijke vraag centraal over de rol en plaats van geesteswetenschappen in het algemeen en van filosofie in het bijzonder. De gedachte dat filosofie een bijzondere opdracht heeft, werd al door Kant in 1798 overtuigend verwoord. Hij positioneerde de filosofie als een kritische discipline die (gevraagd en ongevraagd) de dialoog opzoekt met andere wetenschapsgebieden, over filosofische, methodologische, ethische en maatschappelijke uitdagingen waarmee deze wetenschapsgebieden worstelen.

Deze rol speelt filosofie aan de EUR volop, bij de ESPhil en andere faculteiten. Om die rol optimaal te kunnen vervullen, is relatieve autonomie een belangrijke voorwaarde. Opgaan in een faculteit geesteswetenschappen brengt het risico met zich mee dat filosofie introvert wordt, zich op de eigen discipline en bijbehorende zelfgekozen indicatoren gaat richten, dat zou een stap terug zijn. Echter – en ook die stem was in onze glasbak duidelijk hoorbaar – juist vanuit de zojuist geschetste opdracht ervaren filosofen een campus-brede betrokkenheid bij wat er elders op de universiteit speelt. Autonomie staat niet voor isolement. Filosofie kan haar rol alleen vervullen vanuit een positie van betrokkenheid en nabijheid.

Frank van der Duijn Schouten roept filosofen op scherper na te denken en ik kan hem geruststellen dat wij dat volop doen. Het debat over herpositionering en profilering van de geesteswetenschappen aan de EUR, waartoe hij oproept, gaan wij niet uit de weg. Die gedachtewisseling begint bij een inhoudelijke visie op de opdracht van de universiteit als een dynamisch netwerk. Dit beaamt ook Willem Schinkel, die de bijzondere rol van de filosofie benadrukt, maar ook betoogt dat mondiale maatschappelijke uitdagingen van onze tijd zich niet aan disciplinegrenzen houden, maar intensieve interdisciplinaire samenwerking afdwingen. Dat is precies het klimaat waarin filosofie bij uitstek gedijt.

Om het filosofisch te formuleren: het debat gaat niet om ‘opheffen’ in de zin van marginaliseren, maar om ‘opheffen’ in de zin van op een hoger plan brengen. Frank stelt terecht dat de nieuwe EUR-strategie filosofen uitdaagt een belangrijke rol spelen: in het denken over Erasmiaanse waarden, over maatschappelijke impact, over samenwerking tussen faculteiten en universiteiten. De moderne universiteit is in 1810 ontstaan, als een organisatie die trouw blijft aan haar kernformule door zichzelf telkens opnieuw uit te vinden en zelfopvattingen kritisch te toetsen, en dat geldt ook voor het negentiende-eeuwse concept geesteswetenschap. Als we de inhoudelijke vraag centraal blijven stellen, zullen we de bestuurlijke deliberaties zeker tot een goed einde brengen, mits we bereid blijven ons zorgvuldig in elkaars posities te verdiepen. Een goede oefening in Erasmiaanse deugden. Erasmianen aan de Maas, verenigt u!