‘Zelfstandigheid van welke faculteit dan ook kan nooit een doel op zich zijn’

De afgelopen vier maanden heb ik de Erasmus School of History, Culture and Communication (ESHCC) wat beter leren kennen. Als decaan kun je immers onaangekondigd bij mensen van de faculteit binnenlopen en het gesprek aangaan en daarmee, sneller en efficiënter dan een extern onderzoeksbureau, feiten boven tafel krijgen. Het beeld van de faculteit en haar personeel dat ik mij daarbij heb gevormd wijkt op essentiële onderdelen af van het door Fred Muller geschilderde.

Omdat bij het verstaan van het heden een goed zicht op het verleden vaak helpt, eerst kort iets over de ontstaansgeschiedenis. De ESHCC omvat drie deeldisciplines: Geschiedenis (vanaf 1978), Kunst & Cultuur (vanaf 1989) en Communicatie & Media (vanaf 2008). Die stapsgewijze uitbreiding van de faculteit weerspiegelt zich nog steeds in de naam: Erasmus School of History, Culture and Communication. Een faculteit die dus haar naam krijgt door opsomming van de samenstellende delen.

In haar vrij korte bestaan is de ESHCC met de nodige uitdagingen geconfronteerd. Vanwege sterk teruglopende studentenbelangstelling voor de Nederlandstalige opleiding Geschiedenis heeft de ESHCC in 2015 als eerste in Nederland een internationaal programma in de bachelor Geschiedenis gelanceerd. Deze opleiding wist zich verbazend snel in de top van het Nederlands aanbod van geschiedenisopleidingen te nestelen: al twee jaar achtereen op nummer 1 in de Keuzegids Universiteiten. Kunst en Cultuur heeft zich ontwikkeld tot de grootste opleiding Arts en Culture Studies in Nederland en ontwikkelde tussen neus en lippen ook nog een succesvol double degree-programma, samen met Codarts Rotterdam en de Willem de Koning Academie. De afdeling Communicatie en Media heeft in minder dan tien jaar tijd een internationaal gerespecteerd bachelor- en master programma uit de grond gestampt. En al deze innovaties in het onderwijs zijn bepaald niet ten koste gegaan van het wetenschappelijk onderzoek: onderzoekevaluaties zijn lovend, gedurende de laatste vier jaar zijn 35 nationale en internationale grants verworven, waaronder vier Vidi-beurzen, een ERC Consolidator Grant en vier H2020-projecten. De totale verwachte inkomstenstroom voor de ESHCC uit de tweede en derde geldstroom in 2020 komt uit op 15 procent van de totale omzet.

Het beeld dat hier naar voren komt is niet dat van hertogdommetjes die in onderlinge gevechten hun eigen bestaan proberen te optimaliseren, zoals Fred Muller schrijft. Eerder is sprake van drie sterk opererende departementen die elk op een eigen deeldomein prestaties van formaat hebben geleverd, die de handen uit de mouwen weten te steken, bij tegenslag niet bij de pakken neerzitten, hun lot in eigen hand nemen en op innovatieve wijze zoeken naar nieuwe wegen om wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in de humaniora aan de Erasmus Universiteit gestalte te geven. De geboekte resultaten konden alleen worden bereikt dankzij een hoge mate van ondernemerschap, zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen. Intussen behoort de ESHCC ook nog tot de meest internationaal georiënteerde faculteiten van de EUR, zowel qua studentenpopulatie als qua personeelssamenstelling.

Wat schort er dan aan de ESHCC? Wel, bij de hoge intensiteit van groei en innovatie die de ESHCC de afgelopen tien jaar aan de dag heeft gelegd, is er te weinig aandacht geweest voor de interne organisatiestructuur op facultair en departementaal niveau. Die oogt in verschillende opzichten ouderwets en vertoont bijvoorbeeld gebrek aan helderheid als het gaat om toekomstperspectieven voor jonge wetenschappers. Door de onstuimige groei van de laatste jaren vertoont de personeelssamenstelling ook tekenen van onevenwichtigheid, er zijn bijvoorbeeld te weinig jonge hoogleraren en er is te veel personeel in tijdelijke dienst. Dit hangt overigens weer nauw samen met het interne bekostigingssysteem van de EUR, dat eenvoudigweg niet is afgestemd op een faculteit die jarenlange substantiële groei in studentenaantallen vertoont. Een recente, in opdracht van het CvB door Deloitte uitgevoerde, interne audit legt hier nadrukkelijk de vinger op.

Waar ESHCC nu voor staat is een facultaire profilering die de som van de samenstellende delen overstijgt. Daarbij kan de ESHCC best enige hulp gebruiken. Door Fred Muller word ik net te vaak een bestuurlijk genie genoemd om hierdoor tot zelfoverschatting te worden verleid, maar duidelijk is wel dat voor deze klus we het zonder een bestuurlijk genie kunnen stellen. En ik kan het weten. Een zeer vergelijkbare situatie op kleinere schaal trof ik namelijk ruim twee jaar geleden aan bij de filosofen: schaarse facultaire middelen werden op voorhand verdeeld over drie mini-leerstoelgroepen en van een gedeelde visie op de toekomst van de faculteit was geen sprake. Daar kwam dan nog bij dat de faculteit in een stevige financiële wurggreep werd gehouden. Aan deze situatie is de afgelopen twee jaar een einde gekomen. Door de ontwikkeling van een nieuw universiteitsbreed bachelorprogramma in de filosofie kreeg de Erasmus School of Philosophy (ESPhil) nieuwe ontwikkelingsruimte. Omdat de overheid hiervoor geen euro extra aan de EUR betaalt, speelt de generositeit van de andere faculteiten hierbij overigens wel een doorslaggevende rol.

De ambities die in het nieuwe strategisch plan van de EUR met betrekking tot de humanities en de sociale wetenschapen worden geformuleerd, stellen de EUR, en meer in het bijzonder de ESHCC en de ESPhil, voor nieuwe kansen en uitdagingen en daarbij zullen ook nieuwe antwoorden moeten worden geformuleerd. Dat vraagt ook om een nieuwe doordenking van onze facultaire structuren. De oprichting van een facultaire entiteit waarmee een versnipperd aanbod op het terrein van de humaniora wordt samengebracht, zou een zeer geloofwaardige en belangrijke stap tot realisatie van de in het strategisch plan geformuleerde ambities kunnen zijn. Met de combinatie van de ESHCC en de ESPhil heeft de EUR de inhoud in huis zich te presenteren als een universiteit die iets wezenlijks toevoegt aan het Nederlands palet van humaniora. Dat kan zeer wel zonder dat we alle klassieke ingrediënten van de humaniora, zoals talen en letteren, in huis hebben. We moeten beslist niet proberen een kloon van de faculteiten Geesteswetenschapen van Leiden, Utrecht of Nijmegen te worden. Daarvan hebben we er in Nederland al genoeg.

Het verzet van Fred Muller hiertegen lijkt voornamelijk ingegeven door angst voor verlies aan zichtbaarheid van de filosofie. Angst die mijns inziens volstrekt onterecht is. Twee jaar geleden heb ik inderdaad krachtig verdedigd dat de lancering van het double degree-programma, zijnde de kurk waarop de ESPhil nu drijft, op geen enkele manier gebaat zou zijn bij een fusie met welke faculteit dan ook. Maar ik heb daaraan in één adem toegevoegd dat de zelfstandigheid van welke faculteit dan ook nooit een doel op zichzelf kan zijn.

Nu de ESPhil weer stevig gepositioneerd is, staat ze voor een principiële keus hoe om te gaan met de uitdaging die het nieuwe strategisch plan van de EUR biedt. Blijft de filosofie binnen de EUR het isolement koesteren of is ze er klaar voor een positie te kiezen waarmee ze meer naar het centrum van de Rotterdamse academische gemeenschap beweegt?

Fred Muller kiest met overtuiging voor het eerste. Hij is kennelijk beducht voor iedere vorm van horizontale collegiale verantwoording. Waar binnen andere bredere faculteiten in wetenschapscommissies, faculteitsraden en benoemingsadviescommissies een gezonde onderlinge bevraging tussen wetenschappers van verwante disciplines plaatsvindt, moet volgens Muller rondom de filosofen een hekje blijven staan, omdat alleen zij in staat zouden zijn te beoordelen wat goede filosofie inhoudt en wat filosofie in het totale palet van de EUR kan en wil betekenen. Ik zie dat als een vorm van isolationisme die uiteindelijk alsnog zou kunnen leiden tot de teloorgang van de filosofie in Rotterdam, omdat je hiermee het toekomstig lot van de filosofie exclusief legt in de handen van bestuurders, zonder een beschermende cirkel van een bredere facultaire constructie van onderling verwante disciplines.