In de tuin aan de zijkant van het Hattahuis in Bukittinggi staat Andi, medewerker van het museum, ‘de fiets van Hatta’ schoon te maken. De kleine Mohammad Hatta was dol op fietsen, zegt hij. “Hij kon de hele middag na school rondfietsen met zijn vrienden. Een keer moest zijn opa hem overal zoeken omdat hij niet op tijd thuis was voor het gebed.” Hatta kreeg daarvoor een straf. Andi wijst naar een boom op het erf. “Daar werd hij een paar uur vastgebonden door zijn opa”, lacht hij, alsof hij het incident zelf heeft gezien.
Op de gevel van het huis, naast de plek waar de fiets meestal staat, hangt een foto van Hatta met zijn fiets. “Maar deze fiets is een replica, hè”, zegt Andi. “Het is onmogelijk om een fiets uit het begin van de twintigste eeuw intact te houden.”
Het Hattagebouw op Woudestein is vernoemd naar Mohammad Hatta, de eerste vicepresident van Indonesië en een belangrijke grondlegger van de natie. Hij studeerde tussen 1921 en 1932 aan de toenmalige Nederlandse Handelshogeschool, de voorloper van de Erasmus Universiteit. Hatta was antikoloniaal en streed voor een onafhankelijk Indonesië, dat toen nog door Nederland werd gekoloniseerd. In Nederland was hij actief binnen de Indonesische studentenvereniging Perhimpunan Indonesia, de voorloper van de huidige Persatuan Pelajar Indonesia. Terug in Indonesië werd hij politiek actief en uiteindelijk de eerste vicepresident. Mohammad Hatta is een sleutelfiguur in de Indonesische geschiedenis en is een nationale held.
Het Hattagebouw in Bukittinggi gaat om een woonhuis op een terrein van ongeveer 500 vierkante meter. In dit huis met twee verdiepingen werd Hatta geboren en bracht hij de eerste elf jaar van zijn leven door. Het huis dient nu als museum over de nationale held.
Achter de voordeur, in het midden van de begane grond, is een woonkamer waar mijlpalen uit zijn leven worden uitgelicht. Aan de muren hangen de stamboom van de familie en foto’s die zijn levensloop beschrijven. De meubels in dit huis zijn replica’s, maar het gaat om het idee van hoe Hatta hier toen woonde, vertelt een gids die rondleidingen door het museum geeft. Op de eerste verdieping bevindt zich de slaapkamer waarin Hatta werd geboren.
Heldendom, antikolonialisme en nationalisme
In het museum verwijzen twee foto’s – een van het bestuur van Perhimpunan Indonesia en een portret met bijschrift ‘Bung Hatta als student in Holland’ – samen met een korte vermelding op de tijdlijn van zijn leven, naar zijn tijd in Nederland. Het museum besteedt weinig aandacht aan deze periode, hoewel die jaren een belangrijke rol speelden in de ontwikkeling van zijn antikoloniale denkbeelden. Tijdens zijn verblijf in Den Haag onderhield hij bijvoorbeeld contact met Anton de Kom, een bekende Surinaamse verzetsstrijder en antikoloniale activist. In die tijd discussieerden ze veel over onafhankelijkheid en verzet tegen koloniale overheersing en slavernij.
Dat Hatta’s buitenlandse periode niet wordt belicht, is geen uitzondering in Indonesië. In de beeldvorming in musea en in het narratief rond sleutelfiguren ligt de nadruk vaak op heldendom, antikolonialisme en nationalisme. Ook Hatta wordt in dit museum vooral neergezet als een zuiver Indonesisch nationalistisch figuur, zonder zichtbare sporen van buitenlandse invloeden.
Studenten nieuwsgierig naar Hatta
Robila, Deri en Shania, tweedejaarsstudenten sociologie aan de plaatselijke universiteit, wandelen nieuwsgierig rond in het huis. “We wonen al een paar jaar in Bukittinggi, maar hadden dit museum nog nooit bezocht”, vertelt Robila.
De figuur van Hatta fascineert hen. “Hatta leek de tegenhanger van de eerste president, Sukarno”, zegt Shania. “Hij was rustig, gematigd en bedachtzaam, terwijl Sukarno vuriger en impulsiever leek.”
De studenten wisten niet dat Hatta in Rotterdam had gestudeerd. “We wisten alleen dat hij een tijdje in Nederland woonde”, zegt Deri. In de woonkamer ontdekken ze een bijschrift op de tijdlijn van Hatta’s leven: September 1921: Hatta begon zijn studie aan de Rotterdamse Handelshogeschool. “Oja! Hier staat het!”, roept Shania.
Het Rotterdamse Hattagebouw
Ook het bestaan van het Hattagebouw op campus Woudestein is onbekend bij de bezoekers en het personeel van het museum. “Weten Hatta’s familieleden eigenlijk van het bestaan van het gebouw op jullie campus?”, vraagt de gids. Het gebouw werd in 2009 gebouwd, maar de familie werd pas in 2014 officieel geïnformeerd, met hulp van alumnus Kwik Kian Gie.
Een bezoeker speurt naar iets herkenbaars, als EM hem een foto van het Rotterdamse Hattagebouw laat zien. “Heeft het gebouw West-Sumatraanse details aan de binnenkant?”, vraagt hij. Deze regio staat bekend om haar rumah gadang, huizen met puntige daken. Hij bestudeert de gevel op de foto met zichtbare teleurstelling omdat hij de architectonische kenmerken niet kan ontdekken.
“Het is jammer dat het gebouw helemaal geen elementen heeft van de cultuur waar Hatta vandaan komt”, meent hij. “En waarom werd het gebouw naar hem vernoemd? Is het omdat hij daar studeerde?” Hij bekijkt de foto nog een keer. In de hal van het Rotterdamse gebouw hangt een korte biografie en een plaatje van Hatta’s diploma. “Het is wel grappig, hè. Hatta was tegen de Nederlandse koloniale overheid, maar nu gebruiken ze zijn naam voor een gebouw.”
