Zonder verkiezingen heb je geen democratie, maar het houden van verkiezingen maakt een land nog niet democratisch. Daar is ook een democratische houding voor nodig van de gekozenen; het besef bij politici dat hun positie onbestendig is en dat in een democratie de stoel van de macht altijd leeg moet blijven. Dit leerde ik van de Franse politieke filosoof Claude Lefort.
Lefort schreef over het verschil tussen autocratie en democratie en dit laatste begon met het einde van de monarchie, ofwel het moment dat de koning van de troon werd gestoten en de stoel van de macht niet meer blijvend door één persoon werd bezet. Politiek is een strijd om de macht en in een democratie geldt dat deze machtspositie door niemand kan worden ingenomen.
Presidenten die regeren per decreet, of techbedrijven die de media domineren, of activisten die geweld gebruiken, er zijn heel veel mogelijkheden om de stoel van de macht te bezetten. Mensen zullen dit ook altijd proberen, aldus Lefort, dit lijkt de aard van ons beestje. Het verschil tussen een autocratie en een democratie is dat er altijd tegenmachten zijn die dit voorkomen.
Toen ik Tweede Kamerlid was huisde het parlement nog op het Binnenhof. Als ik door de eeuwenoude gebouwen liep kwam ik regelmatig in een oud trappenhuis, waar halverwege de trap een oude troon stond, van onze koningen uit de negentiende eeuw. Die had vanaf 1815 in de Tweede Kamer gestaan, het centrum van de macht. Maar deze troon bleef altijd leeg, want de koning was in dit parlement niet de baas en had geen reden om hier te zijn. In 1904 was de troon weggehaald en vervangen door een spreekgestoelte, om de Kamerdebatten te vergemakkelijken. De oude troon verdween in de kelders, tot die in 1964 op die plek in het oude trappenhuis in het Kamergebouw werd gezet. Een mooi symbool: de lege stoel van de macht in het parlement.
Deze lege troon staat nu weer ergens opgeborgen, zolang het Binnenhof wordt verbouwd, en daarmee is het parlement een voorbeeld voor politici armer geworden: de les van Lefort, dat democratie een voortdurend gedoe is en een blijvend gesteggel. Dat geen enkele politicus, ondernemer of belangenbehartiger ooit de volledige zin kan krijgen, omdat iedereen weer van de stoel van de macht wordt geduwd. Want dit is het beste voor ons allemaal: een verzekering tegen autocratie en de zekerheid van de democratie.
Misschien moeten we even terugkijken naar de beginjaren van ons parlement en de lege troon die in die tijd in de Kamer stond. Als de verbouwing van het Binnenhof ooit klaar is, kunnen we de troon weer in de Tweede Kamer zetten. Als het symbool bij uitstek van onze parlementaire democratie: een herinnering voor elke politicus, dat iedereen weersproken moet worden en de stoel van de macht altijd leeg moet blijven.
