Hoe was het in Irak?
“Het is wat anders dan dat je op het vliegveld aankomt en een Uber neemt. Dat wist ik ook wel. Ik kwam om vier uur ’s ochtends uit het vliegtuig in Bagdad. Ik was alleen daar, de rest van het team was er al. Toen moest ik nog door de douane. Ik had vijftig blikjes stroopwafels bij me voor de vrouwen in ons programma. Daar werden ze bij de douane erg onrustig van. Wat moet iemand met zoveel blikjes?
“Daarna moest ik in zo’n grote gepantserde wagen gaan zitten met van die G.I. Joes met kogelwerende vesten, die me naar het hotel zouden rijden in Bagdad. In konvooi vanwege de veiligheid. Zodra we het vliegveld uit reden, werd de auto aan de kant gezet, achter een andere gepantserde Range Rover. Uit die auto kwam een gewapend beveiliger met twee geweren naar ons toe lopen. Het leek wel een film. Ik dacht: ‘Wat gebeurt hier allemaal? Gelukkig ben ik goed verzekerd.’ Ze gooiden de geweren bij ons naar binnen, van die grote AK-47’s. Daarna reden we verder.
“Eenmaal in de internationale zone in Bagdad voelde het veilig. Ik zat in het beroemde Al Rasheed Hotel in de internationale zone. Daar zijn alleen ambassades, verder niks.”
Hanneke Takkenberg is sinds 2012 hoogleraar Klinische Besluitvorming in Cardio-Thoracale Interventies aan het Erasmus MC. Daarnaast is zij hoogleraar Managementonderwijs met een focus op vrouwen in het bedrijfsleven aan de RSM. Ze is mede-uitvoerend directeur van het Erasmus Centre for Women and Organisations (ECWO), waar ze leiding geeft aan de onderzoeksinitiatieven van het centrum. Van 2015 tot 2018 was ze Chief Diversity Officer.
Hoe ben je in Irak terechtgekomen?
“Ik ben arts, epidemioloog, en inmiddels ook hoogleraar Management Education met een focus op vrouwen in organisaties bij de RSM. We bieden via het Erasmus Centre for Women and Organisations leiderschapsprogramma’s aan en programma’s om inclusieve organisaties te bouwen. Zo leren we vrouwen over hoe ze leiding kunnen geven aan een organisatie, en welke verschillende managementstijlen er zijn. Dit hebben we bijvoorbeeld ook gedaan bij de Europese Centrale Bank. Toen we dat gedaan hadden, kregen we een oproep van de EU Advisory Mission naar Irak (EUAM) dat ze hetzelfde in Irak wilden gaan doen. Toen ik het verzoek las, dacht ik dat het een grap was.”
Waarom dacht je dat het een grap was?
“Ik kon me niet voorstellen dat het echt was, dat het mogelijk was. Ik dacht bij Irak meteen aan oorlog, maar er is al een paar jaar sprake van een redelijk stabiele politieke situatie. Toen we ons erin gingen verdiepen, leek het ons een enorme uitdaging. Dit móéten we doen. Hiermee kunnen we echt verschil maken. We dienden een voorstel in bij de EU. ‘Dit is het beste voorstel dat we ooit gelezen hebben, maar het is te ambitieus, wat jullie allemaal willen is niet haalbaar’, zeiden ze.”
Wat bedoel je precies? Wat kon niet?
“We redeneerden veel te veel vanuit de situatie hier. We hebben veel gesprekken gehad met het ministerie waarin de verschillen duidelijk werden. Hoe meer we gingen luisteren, hoe meer we dachten: ‘O jeetje, we hebben te maken met een hele kleine minderheid van vrouwen.’ Maar 2 procent van de medewerkers bij het ministerie is vrouw.
“Omdat het om zo weinig vrouwen gaat, moesten we alles veel voorzichtiger benaderen. Er zijn verschillende leiderschapsstijlen, zo worden van een man andere dingen geaccepteerd van een vrouw. Dat is hier niet anders.
“Als een man bazig is, is hij een krachtige leider. Als ik bazig ben, ben ik een heks. Dat moet je daar uitvergroot zien; je moet voorzichtiger zijn. Het doel van dit programma is om de invloed van vrouwelijke leiders te vergroten, en het laatste wat je wil is dat er weerstand ontstaat door de inzichten en vaardigheden die we deze vrouwen bijbrengen.”
Kun je meer vertellen over het programma? Waar was het, wie waren de deelnemers?
“We zaten in het onderwijscentrum van de EUAM en het ministerie. Dorothy Grandia, Safiyeh Salehi Mobarakeh en ik. We hadden twee klassen van 25 vrouwen. Ze zaten aan ronde tafels in groepjes van vijf. De groep was heel divers. Er zaten vrouwen bij van defensie, van de politie, en ambtenaren. De ene vrouw zat er volledig gesluierd, de ander had een fleurige jurk met roze pumps aan. Maar de meesten waren in uniform. Alle deelneemsters straalden een grote toewijding uit om vrede en stabiliteit in Irak te realiseren in een sterk hiërarchisch systeem, ondanks dat ze als vrouwen een zeer kleine minderheid vormen.”
En de inhoud van het programma? Wat hebben jullie gedaan?
“Het gaat een deel om elkaar leren kennen, gemeenschap opbouwen. Alles wat we doen is interactief. We praatten met vrouwen over leiderschapsstijlen, maar ook over omgaan met emoties, wat je moet doen als je veel hebt meegemaakt en hoe je dat op een effectieve manier inzet. We bespraken welke situaties je kunt veranderen en welke niet. Het ging ook over doelen stellen: welke rollen zien zij zelf voor zich, wat is hun superkracht?
“We werkten met fragmenten uit de serie The Exchange. Dat gaat over vrouwen die de aandelenmarkt van Koeweit ontwrichten met hun aanwezigheid. In de serie gaat het ook over wc’s, wat me deed denken aan de serie Hidden Figures, over vrouwen die bij NASA werkten tijdens de space race: die hadden geen wc bij NASA en moesten naar een ander gebouw.
“Hetzelfde was aan de hand in het ministerie. De vrouwen lachten erom. We hadden een toiletgebouw met links één toilet voor vrouwen, en rechts vijf toiletten voor de mannen. De vrouwen hebben toen een bordje opgehangen waarin ze het omdraaiden. Dat bordje heeft er de hele cursus gehangen. Dat is prachtig om te zien.”
Was het programma een succes?
“We hadden van tevoren te horen gekregen dat we er niet te veel van moesten verwachten. Vergelijkbare programma’s bij de mannen waren een grote uitdaging.
“Bij ons heeft iedereen het eerste programma afgemaakt. We zijn trots op dat resultaat. De afsluiting werd gevierd met een officiële diploma-uitreiking. Die was heel ceremonieel, de rode loper ging uit. Het was heel bijzonder, ook toen merkte ik dat traditie en cultuur heel belangrijk zijn daar, veel meer dan hier.
“Alle vrouwen gaan in december door met het geavanceerde leiderschapsprogramma. Dan beginnen we ook met het opzetten van een vrouwennetwerk. Uiteindelijk hopen we een train-de-trainer-programma op te kunnen zetten zodat men vanuit Irak zelf het programma voort kan zetten.”
Irak is nu een democratie, met een regering die de positie van vrouwen wil versterken. Ben je bang dat het politieke klimaat weer helemaal kan omslaan en alles voor niks was?
“De vrouwen waren zo optimistisch, ze wilden niet meer naar het verleden kijken. Alleen nog maar naar de toekomst. Ik was heel aangenaam verrast over wat de mogelijkheden waren in Irak. Het is natuurlijk een zeer onrustige regio, maar ik ben er in het geval van Irak niet zo bang voor dat het misgaat. In de aankomsthal van het vliegveld hing een prachtige mozaïek aan de muur met de tekst: ‘Welkom in het hart van de vrede.’ Ik denk dat dat de aspiratie is van de regering en de mensen, in ieder geval van de vrouwelijke leiders in ons programma. Ik denk dat ze dat echt willen.”
