Het is 18 graden onder nul op een ochtend in februari 2021 als Jesse Millek, toentertijd postdoctoraal onderzoeker aan de University of Michigan, zijn kopje thee zet. De universiteit is dicht vanwege de pandemie, dus er rest hem niets anders dan thuiswerken. Zijn oog valt op een fun fact op het doosje van de pepermuntthee: “Pepermunt wordt al duizenden jaren medicinaal toegepast – in feite zijn gedroogde pepermuntblaadjes gevonden in de piramides van Egypte in 1000 voor Christus.”
Munt is een verzamelnaam voor planten binnen het mentha-geslacht. Pepermunt (mentha piperita) is een specifieke soort: een kruising van groene- en watermunt. Pepermunt staat bekend om zijn sterke scherpe smaak die vooral in zoetwaren en gezondheidsproducten wordt verwerkt.
Als archeoloog met expertise in het oude Nabije Oosten wekt de claim zijn nieuwsgierigheid. Snel googelen laat zien dat de claim wijdverspreid is: pepermunt wordt vaak in verband gebracht met Egyptische piramides. “Ik dacht: waar kwam dit vandaan?”, vertelt hij. “De piramides zijn meestal leeg, op wat vleermuizen en puin na. Dus dit klonk zo onwaarschijnlijk.”
Hij begint te ‘graven’. Hij doorzoekt archieven en Google Scholar met verschillende zoektermen, telkens verder terug in de tijd. Zijn dochtertje van zes maanden wordt zijn ‘onderzoekspartner’. “Ze was ‘s nachts vaak wakker en kon alleen op de bank weer in slaap vallen. Daar heb ik veel uren achter mijn laptop doorgebracht, met minimale beweging zodat ze niet wakker werd”, lacht hij.
Duitse archeoloog
Veel wetenschappelijke artikelen noemen de bewering, maar zonder bronvermelding. “Het voelt alsof de schrijvers de claim als een feit beschouwen, zoals ‘de aarde is rond’”, vertelt de Amerikaan.
Toch ontdekt hij iets: verwijzingen naar de vondst van ‘muntblaadjes’ in Egyptische tombes. Een Duitse botanicus had deze gevonden blaadjes als pepermunt geïdentificeerd. “Maar dat klopt niet”, zegt Millek. Pepermunt komt oorspronkelijk uit Engeland en werd pas in 1696 geïdentificeerd door botanicus John Ray. “De planten die in de tombe gevonden zijn, kunnen dus geen pepermunt zijn, want die soort bestond daar toen nog niet. Het was waarschijnlijk een inheemse muntsoort”, zegt hij.
De verkeerde gok van de Duitse botanicus werd echter klakkeloos overgenomen. Een Duitse geur- en smaakstoffenfabrikant haalde de vondst in een rapport aan, waardoor de fout een eigen leven ging leiden. “Door de jaren heen veranderde het verhaal van ‘tombepepermunt’ in ‘piramidepepermunt’, omdat de grootste tombes in Egypte uiteraard de piramides zijn”, legt Millek uit.
Niet in de medische papyrus
Naast met piramides wordt pepermunt vaak in verband gebracht met de Ebers-papyrus, een van de oudste medische teksten ter wereld. Volgens de mythe werd pepermunt hierin voorgeschreven als medicijn rond 1550 voor Christus. “Deze claim duikt vaak op in advertenties, zoals ‘koop ons pepermuntproduct – het werd al gebruikt door de oude Egyptenaren!’”, vertelt Millek.
Ook dit klopt niet, zegt hij. Samen met collega Lutz Popko kijkt hij naar de oorspronkelijke tekst. De Ebers-papyrus vermeldt een plant genaamd niania, een oud-Egyptisch woord dat op het Arabische nana (munt) lijkt. “Het gaat waarschijnlijk om een soort munt, maar zeker niet om pepermunt”, benadrukt hij.
De verwarring ontstond tijdens vertalingen. Vanuit het Egyptische hiërogliefenschrift werd niania vertaald naar het Latijnse mentha (munt). In een latere Duitse vertaling werd de Latijnse ‘munt’ foutief omgezet naar pfefferminz (pepermunt). Toen de Engelse versie werd gemaakt, baseerde de vertaler zich op de Duitse tekst in plaats van op de originele bron, waardoor pfefferminz werd vertaald naar peppermint.
Groter probleem in archeologie
Uiteindelijk leidt het kopje thee op een koude februariochtend tot een wetenschappelijke publicatie. Het onderzoek is rond, het paper gepubliceerd, maar Millek kan zijn kopje pepermuntthee nog niet rustig drinken voordat hij de mythes uit de wereld helpt. Volgens hem is deze casus een voorbeeld van een groter probleem in archeologie. “Veel ideeën over de oude wereld zijn gebaseerd op misverstanden. In modern onderzoek worden oorspronkelijke bronnen vaak niet gecontroleerd. Hierdoor blijft onjuiste informatie circuleren.”
De mythe van piramidepepermunt is hardnekkig omdat het tot de verbeelding spreekt. “Het idee dat een farao pepermuntblaadjes in een kruik stopte en die samen met hem werd begraven, is aantrekkelijker een saaie botanische vondst in Engeland”, zegt hij. “Maar zoals bij elke misinformatie, zou ik de voorkeur geven aan de waarheid, zelfs als het minder spannend is.”
