Leven in een wereld zonder sigaretten is voor Bram Wouterse voorstelbaar: “De optimale hoeveelheid sigaretten per dag lijkt nul te zijn. We kunnen zonder. Daar is politieke consensus over.” De visie op suiker is minder onomstotelijk. De meeste mensen, inclusief Wouterse zelf, willen niet zonder, maar voor de algehele gezondheid is het beter als we er minder van consumeren. Juist daarom is suikerconsumptie een dankbaar onderwerp voor Wouterse. “Het is zoeken naar het optimum en er zijn verschillende knoppen om aan te draaien.”
Prijs stijgt, consumptie daalt
Een van die knoppen is de suikertaks. Als suiker duurder wordt, gaan mensen minder suiker consumeren, blijkt in het Verenigd Koninkrijk, waar sinds 2018 een suikertaks bestaat. Wouterse kan, als econometrist en gezondheidseconoom, een model bouwen waarin hij doorrekent wat de levenslange effecten van zo’n maatregel zijn. “Met één maatregel realiseer je geen drastische veranderingen in gedrag. Maar als iedereen door prijsverhogingen een klein beetje minder suiker consumeert, maakt dat verschil op de gezondheid van een populatie.”
Hoeveel suiker mensen zouden moeten eten voor een gezond leven, daar gaat de econoom niet over, vindt Wouterse. Economen weten wel dat mensen geen rationele wezens zijn, dat ze verkeerde keuzes maken en dat ze zelf niet helemaal weten wat goed voor hen is, maar, vraagt hij zich af: wie weet dat dan wel? Verwacht van hem geen politieke uitspraken of activisme. Wouterse houdt het graag bij empirisch onderzoek.
Aantal boeken per jaar: 15
Belangrijkste motivatie: “Via de ervaring van een hoofdpersoon kun je als lezer een ander perspectief leren kennen.”
Laatst gelezen boek: Paradais van de Mexicaanse schrijver Fernanda
Melchor.“Mijn vriendin is Mexicaans; Mexico voerde als een van de eerste landen een suikertaks in. Ik heb een interesse voor het land.”
Favoriete genre: fictie
De markt bepaalt de voorkeuren
Toch werd hij als econoom uitgedaagd om na te denken over de meer fundamentele vraag waar de behoefte aan suiker vandaan komt. Daar blijkt wel degelijk een verantwoordelijkheid voor economen te liggen, ontdekte Wouterse door het boek The world of sugar: How the sweet stuff transformed our politics, health, and environment over 2000 years van Ulbe Bosma las. In het boek schetst Bosma hoe onder meer de opkomst van de suikerbiet de consumptie van suiker heeft opgestuwd. Alle Europese landen die geen toegang hadden tot koloniën met suikerriet, zijn hun eigen suikerbiet gaan beschermen door de consumptie van suiker te stimuleren, waardoor mensen meer suiker gingen eten.
“Terwijl economen geneigd zijn te denken dat mensen vrije keuzes maken, laat het boek zien dat de voorkeur voor suiker niet zomaar uit de lucht komt vallen. Die voorkeur is bepaald door industriepolitiek en handelsbelangen”, zegt Wouterse. “De economische markt waarin we leven en consumeren heeft invloed.” Door het boek kwam Wouterse op het idee een nieuw economisch model te bouwen. Waar Ulbe Bosma het historische perspectief beschrijft, wil Wouterse onderzoeken hoe bepaalde marktstructuren samenhangen met gezondheidsuitkomsten.
Op rantsoen
Dat model kan hij voeden met de data die er al is. In het Verenigd Koninkrijk leefden mensen na de Tweede Wereldoorlog nog zo’n acht jaar op suikerrantsoen. “De kinderen die geboren werden na 1953, het jaar dat het rantsoen werd afgeschaft, consumeerden meer suiker dan de generatie voor hen, met gezondheidseffecten op de lange termijn van dien (meer diabetes type 2, red.).”
Het onderzoek in het Verenigd Koninkrijk is gedaan met empirische data, met werkelijke mensen. Wouterse stelt zichzelf nu de opdracht toekomstige langetermijneffecten van beleid op gezondheid te modelleren. Hij weet dat zo’n model altijd minder hard is dan empirische data, dat een model aannames bevat en dat effecten vaak redelijk klein zijn. “Ook al is het beperkt, het is beter dan blijven steken in concurrerende beleidsfilosofieën.”
Breek de macht
Wouterse heeft zich de laatste jaren vooral gefocust op het gedrag van individuen, hoe dat te veranderen. Hij snapt wel dat dat weerstand oproept. “Mensen hebben wel wat anders aan hun hoofd. Terwijl als je de verantwoordelijkheid bij de industrie legt en mensen vertelt dat de macht van de industrie gebroken moet worden, is dat een aantrekkelijk en misschien effectiever verhaal om te vertellen.”
Bram Wouterse is universitair hoofddocent aan de Erasmus School of Health Policy & Managment. Zijn onderzoek richt zich op de relatie tussen gezondheid en zorgkosten, de houdbaarheid van zorguitgaven, ouderenzorg, preventie en sociaaleconomische ongelijkheid in gezondheid en zorggebruik. Hij is voorzitter van de Vereniging voor gezondheidseconomie en coördineert de ESHPM Academy.
