Ontslagen microbioloog niet schuldig aan schending integriteitscode

Het landelijke integriteitsorgaan weerspreekt daarmee grotendeels een eerder integriteitsonderzoek naar Louwen, dat na zijn ontslag door de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) van het Erasmus MC werd uitgevoerd. In 2023 werden vijf klachten ingediend over een preprint en een working paper over de betrouwbaarheid van corona-PCR-tests, waarvan Rogier Louwen een van de auteurs is.

Volgens de klager had Louwen zich bij de onderzoeken voor die artikelen niet wetenschappelijk integer gedragen. De CWI onderzocht de klachten en oordeelde dat Louwen tien van de elf onderzochte normen van wetenschappelijke integriteit niet had nageleefd, dat hij dat bewust had gedaan en niet uit slordigheid, en dat zijn handelen mogelijk een groot effect zou hebben op het vertrouwen in de wetenschap. Daarop stapte Louwen naar het LOWI. Louwen was op dat moment al ontslagen, onder andere omdat hij volgens het Erasmus MC de gedragsregels voor wetenschappelijke integriteit had geschonden, maar ook omdat hij zich niet goed had gedragen als medewerker.

Het LOWI gaat totaal niet mee in het advies van de CWI. Van de vijf klachten, die de CWI allen gegrond achtte, vindt het er vier ongegrond en in één ziet het een lichte tekortkoming.

Volgens de eerste klacht had Louwen niet mogen samenwerken aan het onderzoek naar PCR-testen met partners die ‘pseudowetenschapper’ en ‘anti-vaxxer’ zouden zijn. Maar het LOWI stelt vast dat drie van de vier partners aan een onderzoeksinstituut werkten dat de gedragscode onderschrijft, en dus ‘niet zonder meer’ weggezet kunnen worden als pseudowetenschappers. De vierde partner is niet verbonden aan zo’n instituut, maar het LOWI neemt genoegen met de uitleg van Louwen over waar hij de betrouwbaarheid van deze partner op baseert.

De tweede klacht betrof ‘ernstige onvolkomenheden’ in beide manuscripten en ‘medische desinformatie’ in de working paper. De CWI liet daar een deskundige naar kijken en die oordeelde dat de preprint weliswaar niet kritisch genoeg is op de eigen methode, maar dat er verder technisch gezien ‘niet echt iets vreemds’ is aan de beschreven experimenten. Wel is er volgens de deskundige te weinig data om de conclusie te onderbouwen. De CWI las in het rapport van de deskundige een overtreding van de integriteitscode, maar het LOWI acht deze kritiek ‘thuishoren in het wetenschappelijk forum’ en dus niet een overtreding. Ook de klacht over ‘medische desinformatie’, die door de CWI niet expliciet behandeld wordt, is volgens het LOWI ongegrond.

Ten derde zou Louwen zich te veel hebben laten leiden door ‘buitenwetenschappelijke belangen’. Volgens de klacht zijn veel auteurs in de referenties in de working paper tegen vaccinatie. De preprint zou gepubliceerd zijn in een tijdschrift met een twijfelachtige reputatie. De auteurs van de manuscripten zouden volgens de CWI werken vanuit een ‘sterke mening’. Het LOWI ziet ook een ‘felle toon’ in de preprint, maar ziet dat niet als een overtreding van de gedragscode wat betreft buiten-wetenschappelijke belangen. Daarin neemt het LOWI mee dat het tijdens de coronapandemie ‘niet eenvoudig was om zich enkel door zuiver intern-wetenschappelijke drijfveren te laten leiden, gelet op de grote zorgen die er waren over de volksgezondheid en de grote impact die de coronamaatregelen hadden op eenieders leven’.

De vierde klacht gaat over toestemming voor het gebruiken van samples voor de working paper. Die toestemming zou er volgens de CWI niet zijn, maar ook hierin oordeelt het LOWI anders. De toestemming was namelijk aangevraagd voor iets anders, maar volgens het LOWI is er geen ‘harde breuk’ tussen de twee onderzoeken en mocht Louwen de samples ook voor het tweede onderzoek gebruiken. In de working paper staat echter (op verzoek van de eigenaar van de samples) niet vermeld waar de samples vandaan komen. Dat vindt het LOWI wel een overtreding van de gedragscode, en beoordeelt het als een ‘lichte tekortkoming’.

Het LOWI vindt de vijfde en laatste klacht, dat Louwen relevante bronnen achterwege gelaten heeft in de preprint, ook ongegrond. Het artikel zou kritisch zijn op een verouderde versie van het protocol voor PCR-testen en verbeteringen in dat protocol onbenoemd laten. Maar volgens het LOWI maakt dat niet veel uit. De kritiek in het artikel kan net zo goed betrekking hebben op het oude als op het verbeterde protocol. Daarnaast citeren Louwen en zijn collega’s wel degelijk artikelen die over de verbeterde versie gaan. Het LOWI ziet wel dat er meer referenties gebruikt hadden kunnen worden om een completer beeld te vormen, maar dat valt volgens het advies binnen het normale wetenschappelijke debat en gaat niet over integriteit.

Al met al concludeert het LOWI dat Louwen onvoldoende zorgvuldig en transparant is omgegaan met data, een lichte tekortkoming in wetenschappelijke integriteit. De andere klachten vindt het landelijke integriteitsbureau ongegrond, en het adviseert het Erasmus MC dan ook om het oordeel over de terugtrekking en verwijdering van de artikelen te heroverwegen.

De conclusies van de twee integriteitsonderzoeken verschillen sterk, en dat komt vooral doordat Louwen geen informatie deelde met de CWI en nu wel, vermoedt het LOWI. Dat Louwen niet meewerkte aan het onderzoek van de CWI noemt het ‘onwenselijk’. Het roept wetenschappers op om altijd mee te werken, om een eerlijke afhandeling te waarborgen.

Het onderzoek van de CWI vond pas plaats na het ontslag van Louwen en was dan ook niet de reden voor zijn ontslag, hoewel het Erasmus MC ook toen (het gebrek aan) wetenschappelijke integriteit als reden noemde. Volgens het ziekenhuis had Louwen zich verder ‘stelselmatig’ niet aan afspraken gehouden, opdrachten niet opgevolgd en niet open en transparant gehandeld richting collega’s. Deze redenen vond de kantonrechter voldoende voor ontslag en blijven in het LOWI-advies buiten beschouwing.

Voor het Erasmus MC is er geen relatie tussen het LOWI-advies en het ontslag van Louwen en wil op dit moment niet inhoudelijk reageren, zegt een woordvoerder. “Het LOWI brengt advies uit aan de Raad van Bestuur. Die betrekt dit bij zijn definitieve oordeel over de klacht. Tijdens deze procedure geldt voor alle betrokken partijen een geheimhoudingsplicht”.

Louwen zelf ziet het advies als eerherstel. “Het LOWI-advies is klare taal, ik heb hier niks meer aan toe te voegen.” Op LinkedIn schrijft hij ‘superblij’ te zijn dat ‘de waarheid eindelijk zegeviert’ en dat niets meer in de weg staat om de working paper in te dienen bij een wetenschappelijk tijdschrift.

Zijn voormalige collega Maarten Fornerod noemt het ‘ten onrechte publiekelijk worden beschuldigd van schending van wetenschappelijke integriteit zo’n beetje het ergste wat een wetenschapper kan overkomen’. “Ik hecht eraan te benadrukken dat er vanuit ex-collega’s veel behoefte is aan volledig eerherstel van Rogier.”