Afgewezen worden is niet leuk, afwijzen evenmin

Michelle Achterberg stond op het punt om haar promotieonderzoek te verdedigen, toen de regering aankondigde vanwege de coronacrisis bijeenkomsten van meer dan honderd mensen werden verboden. Het was 12 maart 2020, kwart voor vier in de middag. Achterberg zat op dat moment al in het ‘zweetkamertje’ te wachten op het begin van haar verdediging, toen de pedel naar binnen kwam met de vraag hoeveel mensen er waren uitgenodigd. “Het waren er iets meer dan honderd”, zegt Achterberg, “maar de pedel herhaalde een paar keer: 99.” Om 16.00 uur promoveerde ze cum laude op het onderwerp afwijzing. Het was de laatste verdediging voor de lockdown in Nederland.

Het onderwerp van haar promotieonderzoek was hoe kinderen omgaan met afwijzing, oftewel sociale-emotieregulatie. Een concept dat ze interessant vindt vanwege de menselijke behoefte om bij een groep te horen. Juist die groepsvorming werd door de lockdown een paar dagen na haar promotie verboden in de ‘offline’-wereld.

Daardoor is het rijk van de sociale media alleen maar groter geworden, denkt Achterberg nu. Toen ze in 2015 aan haar promotie begon, was Facebook populair. Binnen een mum van tijd had iedereen Twitter, Instagram of Snapchat. “De veranderingen gaan zo snel”, zegt Achterberg. “Eerder werd gedacht dat de onlinewereld een verlengstuk was van wat er in het dagelijks leven gebeurt. Nu weten we beter.”

Als het aan Achterberg ligt, spreken we niet van dé sociale media. Elk medium kent haar eigen dynamiek. Op WhatsApp communiceren we via tekst; op Instagram met beeld. Bij de een heb je vaak direct contact met iemand die je kent, op het andere medium kun je passief scrollen. Hoe je sociale media gebruikt heeft invloed op de mate waarin je je afgewezen voelt.

En dan is het ook nog per persoon verschillend wat afwijzing betekent. Achterberg geeft een voorbeeld. “Op Instagram kun je zien wie je story heeft bekeken. Als iemand je story heeft gezien, maar niet heeft geliket, voel je je dan afgewezen? En zie je dat dan als een gebrek aan jezelf of als een gebrek van de ander?” Ze wil maar zeggen dat de hoeveelheid interacties en daarmee de mogelijke afwijzingen alleen maar zijn toegenomen.

Achterberg maakt zich niet direct zorgen over de impact van sociale media. Het landschap is te divers om er een conclusie aan te verbinden, vindt ze. “Waar ik me wel zorgen over maak, is het gebrek aan verveling. Mensen hebben nooit meer niets te doen. De havermelkelite zit daardoor tien minuten per dag te mediteren. Ik vind dat wat zweverig, maar feit is dat nietsdoen een functie heeft.”

De wetenschappelijke literatuur laat zien dat mensen niet altijd in opperste staat van alertheid kunnen zijn. Soms moeten ze ontladen. Achterberg is zich ervan bewust hoe moeilijk het is om niets te doen. Zelfs als ze in de file staat of de was opvouwt concentreert ze zich liever op een luisterboek dan op haar eigen ademhaling.

Die luisterboeken gaan vaak over zelfontwikkeling, de psychologie. Een tijdje terug luisterde ze naar Iets met grenzen stellen van Iris Posthouwer, ‘een praktische gids voor duidelijkheid zonder gedoe’. Met een telefoon die altijd aanstaat, drie kinderen en een razendsnelle wetenschappelijke carrière kon Achterberg de bevestiging dat ‘nee’ ook een antwoord is wel gebruiken. Waarom is het zo moeilijk om nee te zeggen?

Daar is ‘ie weer: de afwijzing. “Afgewezen worden doet pijn, maar afwijzen is evenmin prettig. Het boek laat tegelijkertijd zien dat we overschatten hoe erg de ander het vindt als je ‘nee’ zegt. Je kunt best grenzen stellen zonder iemand af te wijzen.” Meteen een tip van Achterberg: maak de grenzen duidelijk. Toen ze werd gevraagd om een subsidieaanvraag voor een prestigieuze beurs te redigeren kon ze daar geen tijd voor maken. Ze antwoordde dat de deadline voor haar te krap was. Waarop de vragensteller zei dat einddatum kon worden verschoven.