Is het kapitalisme achterhaald, vroeg de leesclub van Robert Dur zich af

Het idee voor een leesclub begon bij een studente uit het tweede jaar van de bachelor Economie. In dat jaar doceert econoom Robert Dur een groot vak. Toen hij goed en wel begonnen was, tijdens de tweede week, vroeg Narmin Bayramova om een boekentip. Ze vond de aangeboden stof ‘wat beperkt’ en wilde om de materie heen lezen. Dur raadde haar Policy and Choice aan van William Congdon, Jeffrey Kling en Sendhil Mullainathan, een boek over overheidsbeleid, over hoe beleid verandert als mensen niet zo rationeel worden verondersteld als jaren lang gebruikelijk was in de economie.

Dat boek had ze binnen een week uit. Nu wilde ze meer lezen over de grote systemen, over grote vragen. Ze wilde weten of we het huidige economische systeem niet moeten vervangen voor iets beters. “Toen moest ik aan Is Capitalism Obsolete? van Giacomo Corneo denken. In gesprek met de studente ontstond het idee om een leesclub te vormen en samen het boek te lezen”, vertelt Dur.

De studievereniging Aeclipse plaatste een oproep op Instagram en in haar whatsappgroep. De leesclub bestond aanvankelijk uit vijftien studenten. Eens in de twee weken op donderdag van vijf tot zeven reserveerden ze een zaaltje op de universiteit. Elke bijeenkomst stonden er twee hoofdstukken op het programma, zo’n vijftig bladzijdes voorbereiding.

Het doel was om aan het einde van elke sessie een paar vragen voor de auteur te hebben die ze op de laatste dag van de leesclubreeks tijdens een videogesprek aan de auteur zelf konden stellen. “Ik was gewoon een van de deelnemers”, herhaalt Dur een aantal keer. “Ik nam een relaxte houding aan en ging niet doceren. Iedereen had de ruimte om te spreken.”

De leesclub las het boek en besprak de ideeën van de auteur uitgebreid. Het antwoord op de vraag of het kapitalisme achterhaald is, ‘is heel genuanceerd, vrees ik’, zegt Dur. “Soms wordt het kapitalisme tot op de grond toe afgebrand. Dat is onterecht. Als het systeem goed werkt, weerspiegelen de prijzen van goederen en diensten de waarde die iets heeft. En die prijzen zijn op hun beurt een reden voor mensen en bedrijven om iets wel of niet te produceren. Maar er gaan natuurlijk allerlei dingen mis. De prijzen zijn lang niet altijd een goede afspiegeling van de waarde. Milieuschade wordt bijvoorbeeld nauwelijks in prijzen meegenomen.”

De auteur van Is Capitalism Obsolete? vraagt zich af of er een haalbaar en wenselijk alternatief is voor het kapitalisme en bespreekt de mogelijkheden met veel nuance. Hoe ziet de wereld eruit als we bedrijven staatseigendom maken, bijvoorbeeld. Of als alle burgers via dividenduitkeringen mee kunnen profiteren van de rendementen van bedrijven? “Er is geen concreet antwoord, geen eenduidige oplossing. Tijdens de boekbespreking was er veel ruimte voor alle zienswijzen en ideeën”, zegt Dur. De context leende zich daar ook voor. “Als je met elkaar in de kroeg zit en alcohol drinkt is de toon waarschijnlijk anders dan op een donderdagmiddag op de universiteit.”

Tijdens de laatste bijeenkomst, er waren inmiddels nog tien studenten over, schoven ze de stoelen en tafels op zo’n manier bij elkaar dat alle leden in beeld zaten tijdens het videogesprek met auteur Giacomo Corneo zelf. Veel studenten vroegen zich af wat het effect is van het economische systeem op de normen, waarden en ambities in een maatschappij. Ze wilden weten of het kapitalisme mensen zelfzuchtig maakt. Volgens de auteur is het antwoord op die vraag niet duidelijk in de wetenschap en dus gaat hij uit van het egoïstische motief waarbij mensen vooral goed voor zichzelf zorgen, ook bij de alternatieve economische systemen die Corneo in zijn boek oppert.

Of de leesclub met haar vragen de blik van Corneo op de zelfzuchtige mens enigszins hebben doen kantelen, is de vraag. Met de insteek van de boekenclub, waarbij de leden na weken gesprek, debat en analyse, de schrijver kritisch mochten bevragen doet wel denken aan het peer-reviewsysteem uit de wetenschap, waarbij ideeën worden getoetst bij anderen voordat ze gepubliceerd worden. Het is juist het gebrek aan dat peer-reviewsysteem dat Dur vaak mist bij populairwetenschappelijke boeken. “Eenzijdige besprekingen van wat de wetenschap te bieden heeft vind ik totaal oninteressant, als schrijvers winkelen om een punt te maken.”

Dur wil de oplossing voor een nieuw en beter economisch systeem dan het kapitalisme wel vinden, maar als wetenschapper is hij zich ervan bewust dat er altijd haken en ogen zijn aan een systeem. “De grote oplossing bestaat niet. Als je kritisch kijkt, kloppen de alternatieven ook niet helemaal. Er zijn altijd trade-offs, er zijn altijd benadeelden. Het is aan wetenschappers om de verschillende kanten te belichten, ook als die elkaar tegenspreken.” In de leesclub werden alle kanten van de alternatieven besproken. In de volgende reeks bekijken ze documentaires en dan in september staat er een nieuw, nog onbekend boek, op de planning.