Verwarde ogen keken mij aan; de verwachting was (denk ik) dat ik zou zeggen, Nederlands, Marokkaans of beiden. Maar hoe ik me identificeer is afhankelijk van de context. In Den Haag ben ik een Schilderswijker, in Amsterdam een Hagenees, en in Marokko ben ik een Marokkaanse Nederlander. En in het superdiverse Rotterdam maakt het bijna niet uit waar je vandaan komt en ben je een van velen.
Terwijl ik na dit gesprek terugloop naar mijn werkplek, realiseer ik me dat we in wetenschappelijk onderzoek mensen categoriseren op hun geboorteland of dat van hun ouders. Zo word ik op basis van het geboorteland van mijn ouders gecategoriseerd in het hokje Marokkaans. Hokjesdenken, we stoppen mensen graag in een makkelijk begrijpelijke categorie. Maar dit brengt problemen met zich mee, want dé Marokkaan bestaat niet, net zoals dé Nederlander niet bestaat. Het reduceren van etniciteit of migratieachtergrond tot een categorie doet onrecht aan de rijkdom en de diversiteit van de menselijke ervaringen en kan vervolgens de context niet goed meten en zo resultaten van onderzoek vertekenen.
Etniciteit is een multidimensionaal concept dat veel verschillende en aspecten omvat zoals culturele achtergrond, taal, tradities en hoe iemand zichzelf ziet en identificeert. Daarbij is dit een dynamisch concept wat per individu kan veranderen over tijd en plaats. En belangrijk is dat ons taalgebruik omtrent dit thema een cruciale rol speelt in hoe we deze concepten begrijpen en communiceren.
Ik heb een hekel aan het woord migratieachtergrond, alsof dit een secundaire positie heeft op de achtergrond, terwijl waar mijn ouders vandaan komen, hoe ik ben opgevoed en welke talen ik spreek een fundamenteel onderdeel zijn van wie ik ben en waar ik voor sta. Het is geen achtergrond, het is de basis van mijn leven.
In het dagelijkse leven maken we het onszelf zo makkelijk mogelijk om de wereld te begrijpen. Onze hersenen zijn continu bezig om dingen te categoriseren en te ordenen. Dit categoriseren is deel van een overlevingsmechanisme; het helpt om snel informatie te verwerken en dagelijkse beslissingen te nemen. Maar als we dit toepassen op ingewikkelde concepten, kan het meer kwaad dan goed doen. Deze labels kunnen leiden tot stereotypen, vooroordelen en discriminatie. Afgelopen week werd bijvoorbeeld voor de zoveelste keer duidelijk dat moslima’s (en vooral zij die een hoofddoek dragen) vaker worden afgewezen bij sollicitaties dan vrouwen die geen moslim zijn.
Kortom, het hokjesdenken bij complexe concepten (migratieachtergrond/etniciteit is slechts een voorbeeld) in wetenschappelijke onderzoek en in onze hedendaagse samenleving brengt beperkingen met zich mee. Let’s think outside the box.
Hanan El Marroun is hoogleraar Biologische psychologie.
