João Gonçalves stuitte op het spel Go nadat hij googelde op complexe bordspellen. Hij beleefde plezier aan schaken, maar de manier waarop de professionals het spelen – ‘competitief en snel’ – deed voor hem afbreuk aan de charme van het schaakspel. Hij wilde iets nieuws en dat vond hij online: Go – ‘grofweg het schaakspel van Azië, maar dan ingewikkelder’. Gonçalves verdiepte en bekwaamde zich samen met zijn broer in het spel
Go
Go is een bordspel voor twee personen met witte en zwarte stenen. Het bord bestaat uit 19 bij 19 lijnen. Op elk kruispunt mag een speler een steen leggen. Het is de bedoeling om een territorium af te bakenen door gebieden op het bord te omsingelen met stenen van de eigen kleur. Het is afgelopen als geen van beide spelers nog een zet wil doen.
Meesterlijke amateurs
Niet veel later wilde Zuid-Korea het spel bekender maken in de wereld. En zo gebeurde het dat Gonçalves als 20-jarige student samen met zijn vier jaar jongere broer naar Seoul vloog om Portugal te vertegenwoordigen op een door Zuid-Korea betaald en georganiseerd Go-kampioenschap. “Via de hoofdstad reisden we door naar een klein dorp waar een van de grootheden van Go woonde. Het was onze eerste keer in Azië en we waren totaal overweldigd door de cultuur die zo anders was dan in Portugal.”
In een dorp omgeven door rijstvelden kwamen de beste amateurs van de wereld samen om tegen de grote professionals te spelen. De bordspellen stonden naast elkaar opgesteld en Gonçalves nam het vijf keer op tegen een grootmeester. Tijdens de wedstrijden dronk hij thee met rijst erin, en – zoals gebruikelijk bij Go – iedere speler kreeg een uur denktijd. “Ik liep tussen de rijstvelden na te denken over mijn volgende zet. Het was een geheel nieuwe cultuur voor mij, maar op het moment dat de wedstrijd begon was ik volledig daarop gefocust.”
De weg telt, niet de bestemming
Gonçalves won geen enkele wedstrijd. ‘Natuurlijk niet’, in zijn woorden, maar daar gaat Go voor hem niet over. Het is de bedoeling een groter territorium af te bakenen dan de tegenstander. Als beide spelers geen nieuwe zet willen doen is het spel afgelopen. Het fascinerende voor Gonçalves zit ‘m in de manier waarop je het spel speelt. “Het is reflectief. Als ik te veel tegelijk wil, zal ik verliezen; ben ik te behoudend lukt het ook niet.”
Go heeft volgens Gonçalves zijn glorie verloren sinds 2016: het moment waarop computers ‘s werelds beste speler van dat moment versloegen. Aanvankelijk had Gonçalves niet door dat deze wedstrijd zijn perspectief op het spel had veranderd. Pas toen hij het boek The Master of Go van Yasunari Kawabata van zijn vrouw cadeau kreeg, las hij wat hij zelf ervaarde. “De mystiek is weg. Een computer kan je nu vertellen welke zet goed is en welke niet. Het gaat er niet meer om wat een prachtige zet is of hoe je manier van spelen bepaald wordt door wie je bent.”
The Master of Go is een fictief verhaal gebaseerd op een werkelijke wedstrijd Go in 1938 waarin een oude meester het opnam tegen een aanstormend talent. De meester representeerde traditie en het oude verhaal waarin Go werd gezien als een creatief proces. Terwijl de nieuwe generatie het bordspel competitief en rationeel benaderde. Gonçalves heeft een ezelsoortje gevouwen op de pagina waar de auteur beschrijft hoe de verschillende perspectieven wrongen: “One conducted the battle only to win, and there was no margin for remembering the dignity and the fragrance of Go as an art.”
Leraren zijn oude meesters
Gonçalves ziet in het boek ook parallellen met ChatGPT in het onderwijs. “Misschien ben ik wel de oude meester die lesgeeft op de traditionele manier, terwijl ChatGPT de nieuwe generatie representeert, de generatie van pragmatisme en efficiëntie.” Hij ziet zeker hoe AI het onderwijs kan helpen: “Als een verlegen student zijn onderzoeksvoorstel niet durft te bespreken met een klasgenoot kan hij met ChatGPT in gesprek gaan.” Maar er gaat volgens hem ook iets verloren: de interactie en het proces. “We kunnen ons focussen op het eindresultaat, maar juist in de weg daarnaartoe leer je jezelf en de materie begrijpen. Dat is essentieel.”
Gonçalves ontving een Veni-beurs voor zijn onderzoek om AI menselijker te maken. In hem verenigen zich een computer- en mediawetenschapper; hij kent de techniek achter AI en spreekt de taal van de sociale wetenschap. “Ik wil samenwerken met Meta en Google en een algoritme ontwikkelen dat op een menselijkere manier online haat modereert. Ja, ik ben een idealist. Via onderzoek wil ik de wereld veranderen.”
Aantal boeken per jaar: 4
Favoriete genre: sciencefiction, fantasy, detectives
Belangrijkste motivatie: escapisme
Laatst gelezen boek: “Het fantasyboek van mijn broer. Ik was een van zijn eerste lezers. Het was een plezier om het boek te lezen, maar er ontbrak iets. Ineens realiseerde ik me dat er alleen maar mensen en geen dieren in het verhaal voorkwamen. Dat klopte niet. Mijn broer heeft het verhaal aangepast. Er zijn nu wel dieren in zijn fantasiewereld.”
João Gonçalves is universitair docent aan de Erasmus School of History, Culture and Communication. Na zijn studie Communicatiewetenschappen in Portugal werkte hij twee jaar als journalist voor een krant. Voor zijn promotie deed hij onderzoek naar online haatzaaien en ontwikkelde zelf een algoritme om sneller door zijn eigen data heen te gaan.
