‘Een familiestamboom leert me over het alledaagse leven van vroeger en nu’

Ilse van de Groep las vorig jaar zo’n twee boeken per week. “Het was natuurlijk een coronajaar”, relativeert ze, en er zitten ook luisterboeken tussen, maar ze is een lezer. Toen ze in 2018 aan haar promotie begon stelde ze zichzelf het doel om minimaal een boek per week te lezen. Sindsdien is het een gewoonte. “Als je jezelf aanleert om een boek te pakken – op het station, in de trein, tijdens het wachten – is lezen niet afhankelijk van motivatie. Natuurlijk vind ik het fijn om in een flow te lezen, maar dat gebeurt niet elke dag. Voor die momenten is het handig om een systeem om jezelf heen te bouwen, zodat je elke dag een stapje verder komt.”

Als promovenda doet ze onderzoek naar de ontwikkeling van antisociaal gedrag in een mensenleven. Ze zoekt psychologische en neurobiologische verklaringen voor de vraag waarom sommige mensen met antisociale gedragingen op het goede pad terecht komen, terwijl anderen erin blijven hangen. In een van de boeken die indruk op haar maakte, Great American Novel East of Eden van John Steinbeck (in het Nederlands vertaald als Ten oosten van Eden), wordt een soortgelijke vraag gesteld: hoeveel invloed heb je op je eigen leven?

In East of Eden strijden twee broers om de liefde van hun vader. De ene zoon is papa’s lieveling, waarop de ander zich afgewezen voelt en naar bed gaat met de vrouw van zijn broer. Had hij een andere keuze? “Soms interpreteren mensen neurowetenschap op een deterministische manier door de aanname dat iemand met een afwijkend brein alleen daardoor afwijkend gedrag vertoont. De boodschap van het boek is geruststellender, net als in het echte leven ligt het lot van de broers nog niet vast. Zij hebben misschien een biologische kwetsbaarheid, maar ze hebben wel degelijk invloed op hun leven.”

Toch is het niet per se deze boodschap waarvan Van de Groep onder de indruk raakte. Het waren de kleine momenten tussendoor die bij haar verschillende emoties opriepen: medelijden, verbazing, empathie, afkeer. “Ik vind het leuk om echt in de psychologie van een personage te duiken en te volgen hoe iemand en diens sociale relaties zich over tijd ontwikkelen.”

Het verhaal van de broers uit East of Eden stopt niet bij hun generatie. De tweelingzoons van een van hen voeren eenzelfde strijd. Als je een personage in het boek werkelijk wil begrijpen, moet je in elk geval ook het leven van ouders en voorouders kennen. Ook daar veert Van de Groep van op. Als een detective pluist ze de familiestructuren uit.

Familiestambomen uitzoeken is dan ook een hobby van Van de Groep. De familie van haar moeders kant heeft ze in beeld tot 1370. Nu weet ze dat een van haar voorouders, Trijn van Leemput, een verzetsheldin was tegen de Spanjaarden in de zestiende eeuw. Aan de Oudegracht in Utrecht staat een standbeeld van haar. “Verder zijn de verhalen voor de hand liggend, verhalen van boeren en vissers.”

Haar oma begon met de familiestamboom in kaart brengen. Als Van de Groep vroeger ging logeren was ze gefascineerd door de spullen en bijbehorende verhalen. Later besloot ze om ook de stamboom van haar vader uit te zoeken. In een onlinesysteem bewaart ze foto’s en maakt aantekeningen, ‘heel nerdy’.

“Het is leuk om telkens een stapje verder in de tijd te gaan en te weten waar je vandaan komt”, vertelt ze. “Soms besef ik daardoor dat ik in luxe leef, ook als vrouw. Ook interessant zijn de parallellen van de geschiedenis met de huidige tijd, zoals de tijd van de Spaanse griep en corona. Met een stamboom gaat de geschiedenis leven en dat leert me over het alledaagse leven van vroeger en nu.”