Een waar oorlogsverhaal heeft geen moraal

How to tell a true war story?  is de titel van het hoofdstuk dat jurist Daniël Grimmelikhuijzen al vijf keer heeft herlezen, nog voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak. Auteur Tim O’Brien laat daarin de worsteling zien van iemand die probeert te vertellen wat hij heeft meegemaakt in de oorlog aan mensen die nooit in een oorlog hebben geleefd. “Buitenstaanders zijn vaak niet geïnteresseerd in de waarheid. Ze willen gewoon een goed verhaal horen. Maar een waar oorlogsverhaal heeft geen moraal”, zegt Grimmelikhuijzen, en juist daarom is het zo moeilijk om een waargebeurd oorlogsverhaal te vertellen. “Om te kunnen overbrengen wat je wil vertellen moet je de feiten soms verdraaien, weglaten of opblazen, maar zodra je dat doet is het geen waargebeurd verhaal meer.”

Grimmelikhuijzen promoveert binnen het strafrecht, ‘waar ook verhalen bij de feiten worden verteld’. “In de rechtszaal kun je niet sjoemelen met de waarheid, maar ook als jurist moet je je ervan bewust zijn dat iemand gegevens uitvergroot en informatie weglaat om een verhaal te vertellen.”

Schrijver Tim O’Brien laat zien dat mensen willen dat gebeurtenissen betekenis hebben, terwijl een oorlogsverhaal gewoon lelijk of banaal is. Meer niet. Voor Grimmelikhuijzen geldt dat hij kan accepteren dat het leven soms domweg lelijk is – ‘anders moet je geen strafrecht gaan studeren’ – evenals het strafrecht zelf. “In de geschiedenis was het strafrecht niets meer dan het recht op wraak op degene die jou iets had misdaan. Nu is het proces van vergelding weliswaar geïnstitutionaliseerd, maar in essentie is er niets veranderd. Via het strafrecht doen mensen elkaar pijn.”

Grimmelikhuijzen begrijpt niet waarom niet alle rechtenstudenten voor het strafrecht kiezen. Het is voor hem de interessantste richting, met de belangrijkste vragen. Na een les maatschappijleer op de middelbare school wist hij dat hij Rechten wilde studeren. “De leraar kon niet uitleggen waarom de straf voor zware mishandeling met ernstig letsel zwaarder is dan de straf bij een gewone mishandeling met ernstig letsel. Ik begreep niet waarom het erger is als je iemand hard doodslaat dan wanneer je iemand zachtjes doodslaat. Die vraag bleef me bij.” Inmiddels weet hij dat het met intentie te maken heeft. Iemand opzettelijk doodslaan is erger dan iemand per ongeluk vermoorden.

In tegenstelling tot andere studenten las Grimmelikhuijzen alle literatuur tijdens zijn studie. Voor zijn promotieonderzoek naar publiek-private samenwerking in het strafrecht leest hij veel. Sinds de bijna vier jaar durende verbouwing van zijn huis in Nieuwegein achter de rug is leest hij ook weer in zijn vrije tijd, maar hij noemt zichzelf een kritische lezer. “Het gebeurt bijna nooit meer dat ik volledig word gegrepen door een boek.” Voorafgaand aan het gesprek heeft hij nagedacht waarom juist The things they carried voor hem zo’n goed boek is. “Dit wordt vrij nerdy”, waarschuwt hij.

“Aan de ene kant kan een boek heel meeslepend zijn. Het is een heerlijk gevoel als het verhaal je grijpt en je het boek niet kan wegleggen. Dat gebeurt bijna nooit, maar als ik het heb is het fantastisch. Aan de andere kant zijn er boeken die soms gewoon een beetje werken zijn. Tijdens het lezen is het niet leuk, maar achteraf ben je blij dat je het gelezen hebt, omdat er lessen inzitten. Dit boek heeft het perfecte midden tussen meegesleept worden en wijzer worden.”