Schrijnende gevallen zijn geen uitzondering bij seksueel grensoverschrijdend gedrag onder studenten

“Catcalling en nare opmerkingen zijn iets waar mijn vriendinnen en ik dagelijks mee te maken hebben.” “Het ‘hoort’ bij vrouw zijn op het internet, maar niemand wil je vieze lulfoto zien.” “Een studievriendin zei dat ik vast niet duidelijk was geweest omdat ik drank en drugs op had.” “Ik had heel erg het gevoel dat het mijn eigen schuld was.”

Het zijn enkele reacties in een enquête van Erasmus Magazine over seksueel grensoverschrijdend gedrag onder studenten. Een groot deel van de studenten heeft een verhaal over seksueel grensoverschrijdende ervaringen, of het nu om een ongewenste grap gaat of over aanranding of verkrachting.

Twee derde van de 293 respondenten geeft aan weleens seksueel grensoverschrijdend gedrag mee te maken sinds ze aan de Erasmus Universiteit studeren. Vrouwen vaker dan mannen: 80 procent van de vrouwen en 35 procent van de mannen zegt weleens een seksueel grensoverschrijdende ervaring te hebben.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft lang niet altijd iets te maken met het studentenleven of de universiteit. Toch zegt 45 procent van de studenten met dit soort ervaringen dat ze minstens een keer hebben meegemaakt dat degene die dat deed verbonden was aan de universiteit. In de meeste gevallen gaat het om een andere EUR-student, soms om een docent.

Een op de tien vrouwelijke studenten in Nederland is slachtoffer van verkrachting tijdens haar studententijd, bleek vorig jaar uit onderzoek van Amnesty International. Van de studenten die de vragenlijst van EM invulden, geeft 9 procent aan weleens penetratie of orale seks tegen hun wil te hebben meegemaakt. Bijna altijd is de ander een bekende: een vriend, partner, studiegenoot of date. Bij de helft is diegene ook student aan de EUR. Vaak vindt het plaats in studentenhuizen, in het studentenhuis van het slachtoffer (bij 44 procent) of in een ander studentenhuis (28 procent).

Studenten die ongewenste penetratie meemaken geven aan dat de ander doorging zonder te checken of ze het wilden, negeerde dat ze aangaven het niet te willen of aandrong of zeurde. Daarnaast is er vaak alcohol in het spel. Twee op de drie zeggen dat de ander misbruik maakte van het feit dat ze onder invloed waren. Bij een kwart diende de ander alcohol of drugs toe.

Sommige studenten schamen zich voor wat ze hebben meegemaakt, of voelen zich medeverantwoordelijk. “Hij gaf mij achteraf de schuld”, laat een geneeskundestudente weten over de keer dat ze tegen haar wil seks had met een medestudent. “Een vriendin van de studie zei dat ik vast niet duidelijk genoeg was omdat ik drank en drugs op had, dat het vast een misverstand is geweest. Zij en een andere gezamenlijke vriendin hebben daarna ook meermaals met hem afgesproken. Hierdoor voelde het alsof het mijn keuze was.”

Een RSM-studente zegt dat schuldgevoel het extra lastig maakt. “Ik had heel erg het gevoel dat het mijn eigen schuld was en dat ik duidelijker had moeten zijn. Dat schuldgevoel, en omdat er geen expliciet geweld was, zorgt ervoor dat het heel lastig is om de situatie te erkennen en om ermee om te gaan.”

Ongewenst aangeraakt of gezoend worden komt veel voor. Meer dan de helft van de vrouwen en een op de vijf mannen geeft aan dat weleens mee te maken. Vaak gebeurt dat tijdens het uitgaan en door een onbekende. De helft van de studenten die dit meemaakt, zegt dat dat in een uitgaansgelegenheid gebeurde.

Een op de drie studenten die weleens ongewenst aangeraakt is, zegt dat een andere student dat deed. Enkele studenten laten weten dat ze aangeraakt zijn door docenten. “Ik ben gewisseld van studiegroep, maar zie hem nog overal in het gebouw”, schrijft een masterstudente over een docent die haar tegen haar wil aanraakte. Eén keer kwam ze hem tegen op de campus terwijl er niemand in de buurt was. “Ik heb me echt ontzettend bang gevoeld. Dat soort dingen voorkom je niet, tenzij je echt weggaat van de universiteit. Dat heb ik er niet voor over, maar ik voel me niet fijn.”

Meer dan de helft van de studenten die de vragenlijst invulden heeft weleens verbaal seksueel grensoverschrijdend gedrag meegemaakt. Een op de drie vrouwen hoort weleens ongewenste seksuele grappen, opmerkingen of seksuele verhalen. Ook een op de drie krijgt opmerkingen over hun lichaam, uiterlijk of seksuele activiteiten.

“In mijn eerste jaar waren er een paar van die machojongens. Net 18, grote mond en alleen maar seksueel getinte opmerkingen maken. Niemand zei er iets van, ik ook niet”, schrijft een masterstudente. “Dat maakt dat ze het blijven doen. Je meldt dat soort ‘kleine’ dingen niet, alleen dat maakt wel dat structureel wangedrag niet wordt opgemerkt en er dus nooit wat mee gebeurt. Ik denk dat ze niet eens door hebben wat de impact is als je elke week denkt: ‘pff, mag ik weer seksgrapjes aanhoren’.”

LHBTI+-studenten maken vaker verbaal grensoverschrijdend gedrag mee. Een kwart van hen zegt weleens ongewenste opmerkingen over hun seksuele voorkeur te krijgen.

Studenten worden ook regelmatig nageroepen op straat. Twee op de drie vrouwelijke studenten noemt dat. Straatintimidatie leidt vaak tot gevoelens van onveiligheid en frustratie. “Ik ben zo beu dat het steeds gebeurt, ongeacht wat ik draag of doe”, aldus een internationale studente. “Als ik een pyjama draag hoor ik: ‘Ik wacht op je in bed’. Als ik sportkleding aan heb, krijg ik commentaar op mijn lichaam of dat mijn kleding te strak zit. Als ik iets wijds draag, dat ik niet moet verbergen wat ik heb. Ik wil gewoon naar buiten kunnen zonder vrienden of mijn moeder te moeten bellen zodat het lijkt of ik het druk heb en willekeurige vreemden me niet catcallen of stalken.”

Meerdere studenten geven aan dat ze hun gedrag aanpassen om straatintimidatie te voorkomen. “Ik ben gewoon veel meer op m’n hoede”, zegt een RSM-studente. “Ik draag minder vaak rokjes en jurkjes, terwijl ik het juist heel leuk vind om dat aan te doen.”

Verbaal seksueel grensoverschrijdend gedrag komt vooral voor op straat of in het uitgaansleven. Toch zegt 11 procent van de studenten die dit meemaakt dat het ze ook weleens overkomt op de universiteit.

Een op de vijf respondenten maakt ook online seksueel grensoverschrijdend gedrag mee. Vaak gaat het dan over het ontvangen van seksueel getinte opmerkingen of beelden. “Ik heb na een paar rare dm’s mijn account maar op privé gezet en foto’s verwijderd”, zegt een masterstudente. “Dickpics krijgen is blijkbaar de normaalste zaak van de wereld. Ik krijg ze continu via facebook”, vult een EUC-student aan.

Universitair docent Samira van Bohemen van het Erasmus Love Lab noemt de resultaten uit de enquête ‘schrikbarend, maar niet verrassend’. Ze deed onder andere onderzoek naar wat jongeren goede seks vinden. “De discussie over seksueel grensoverschrijdend gedrag verwatert snel in: wat kan er nu nog wel en wat niet? Maar dit onderzoek laat zien dat hele schrijnende gevallen helemaal geen uitzondering zijn. Je hebt het over ongeveer een op de tien vrouwen die verkrachting meemaakt. Veel grensoverschrijdende ervaringen hebben enorme impact.”

“Die ervaringen zijn heel divers”, zegt universitair hoofddocent Daphne van de Bongardt. Zij is ook verbonden aan het Erasmus Love Lab en doet onderzoek naar romantische en seksuele relaties van jongeren. “We moeten het niet zomaar ervaringen in een grijs gebied noemen, want dat zijn ze eigenlijk niet. Maar veel ervaringen zijn ook niet heel duidelijk zwart-wit. Het gaat vaak niet over van je fiets afgesleurd worden en de bosjes in worden getrokken. Dus het is belangrijk om met elkaar te bespreken wat we – naast de officiële wetgeving – allemaal grensoverschrijdend vinden.”

Dat veel seksueel grensoverschrijdend gedrag impact heeft op studenten, blijkt ook uit de enquête. Bijna de helft zegt er achteraf problemen door te ervaren. Vooral studenten die penetratie of orale seks zonder instemming hebben meegemaakt, hebben daar achteraf veel last van. Vier op de vijf geeft aan psychische problemen te ervaren. Verschillende studenten hebben het over langdurige heftige klachten als suïcidaliteit of depressie.

Meer dan de helft zegt achteraf seksuele problemen te hebben en een op de drie meldt dat studieresultaten achteruitgingen. “Ik dacht lang dat ik aseksueel was, omdat ik seks met mijn partner nooit fijn vond”, schrijft een derdejaars studente. “Later realiseerde ik me dat ik gewoon te jong was, het niet echt wilde en het voor het plezier van mijn partner deed. Pas toen we uit elkaar waren en ik beter snapte wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is, ben ik seks met een nieuwe partner gaan waarderen.”

Ook ongewenste aanraking of verbaal en digitaal seksueel grensoverschrijdend gedrag leidt tot problemen. Zo vertelt een internationale masterstudente dat ze een tijdlang de gemeenschappelijke keuken en sociale activiteiten vermeed, omdat daar een huisgenoot kon zijn die eerder vervelende opmerkingen maakte.

Tegelijkertijd zijn er ook veel studenten die zeggen dat ze geen last ervaren van seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Het is goed om in ogenschouw te nemen dat niet iedere negatieve ervaring in je leven impact heeft”, zegt Van Bohemen. “Studenten komen net uit de adolescentie, dus ze zitten in een soort exploratiefase waarin ze grenzen opzoeken en leren herkennen. Dat hoort bij deze leeftijd. Dus aan de ene kant kan het zijn dat je iets meemaakt dat niet heel serieus is of waar je achteraf geen last van hebt. Maar dat wil niet zeggen dat het vertonen van grensoverschrijdend gedrag erbij hoort. Het is vaak natuurlijk contextgebonden en je hebt verschillende gradaties, maar tegelijkertijd zijn we het eens over veel zaken die echt niet kunnen. En ook dat maken veel studenten mee.”

Van de Bongardt is het daarmee eens: “Natuurlijk is niet iedere minder leuke ervaring een probleem. Je ontdekt je grenzen ook door er soms overheen te gaan. Dat kan heel nuttig zijn om te leren wat je wel en niet wil op seksueel gebied. Maar als er iets ernstigs gebeurt, of als je daar vervolgens last van hebt, dan is het wel problematisch.”

Een op de drie mannen geeft aan weleens seksueel grensoverschrijdend gedrag mee te maken. Meestal gaat dat over ongewenst aangeraakt of gezoend worden. “Het wordt zelden serieus genomen als je als man wordt lastiggevallen door een vrouw”, zegt een RSM-student die tegen zijn wil werd aangeraakt door een vrouwelijke student. “Er is een groot stigma op mannen die lastig worden gevallen door vrouwen of andere mannen. De samenleving vertelt me dat ik daar maar mee te dealen heb”, zegt een andere RSM-student, die door een medestudent werd lastiggevallen.

Van Bohemen: “Het stigma is inderdaad heel groot als mannen door andere mannen worden lastiggevallen. Maar dat stigma is er ook als ze door vrouwen worden lastiggevallen. We zien dat als maatschappij minder als een probleem. We definiëren het vaak nog als mannen zijn de jagers en vrouwen zijn degenen waarop gejaagd wordt. Maar dat is natuurlijk niet zo.”

Veel studenten zeggen dat ze zich later pas realiseerden dat er iets niet in de haak was. “Het heeft heel lang geduurd voordat ik me realiseerde dat ik werd misbruikt”, zegt een studente die lang in een foute relatie zat. “De situatie was langzaam ontstaan, en als je er zo ver in zit is het moeilijk om dat zelf in te zien.” Een andere studente beschrijft dat haar bedpartner een keer het condoom afdeed zonder dat ze dat doorhad. “Op dat moment had ik helemaal niet door hoe fout dat was.”

“Dat zag je bijvoorbeeld ook bij de slachtoffers van The Voice”, zegt Van Bohemen. Ze denkt dat er de laatste jaren iets verandert in de beeldvorming over seksueel grensoverschrijdend gedrag. “Zelfs als je het bijvoorbeeld hebt over verkrachting: heel lang was het maatschappelijke beeld dat je duidelijk nee moet zeggen. En het maatschappelijke beeld was heel lang dat verkrachting door vreemden gebeurt. Nu weten veel meer mensen dat bijna alle verkrachtingszaken voorkomen tussen mensen die elkaar kennen. Ik denk dat mensen de laatste jaren cultureel meer de middelen hebben gekregen om te duiden wat ze hebben meegemaakt.”

“We zitten ook in een fase waarin het denken over dit soort dingen verandert”, beaamt Van de Bongardt. “Denk aan in je kont geknepen worden in het café. Het is helemaal niet zo natuurlijk dat dat gebeurt, zeggen we steeds vaker, dat is grensoverschrijdend en dus niet oké. We zijn een aantal dingen eindelijk van het grijze in het zwart-witte aan het trekken.”