De discussie over de studiefinanciering is ook om andere redenen bijzonder en laat een nieuwe tegenstelling zien in de politiek. Invoering van het schuldenstelsel werd destijds gesteund door politieke partijen op rechts (VVD, D66), maar ook door partijen op links (GroenLinks, PvdA). Het verzet tegen dit systeem kwam eveneens van rechts (CDA, ChristenUnie) én van links (SP, PvdD). Voor veel volgers van de politiek legde dit een ander onderscheid bloot.
Het debat over het leenstelsel is heel ideologisch, het gaat over het beeld dat politici hebben van de mens en de samenleving. Is de academische opleiding van jonge mensen een individuele zaak, een investering in jezelf? Zo geredeneerd is het logisch dat studenten hier ook zelf voor moeten lenen. Of is dit vooral een verantwoordelijkheid van de gemeenschap, een investering van de samenleving in de toekomst? Dan ligt het voor de hand dat je studenten een studiebeurs geeft. Voor mij speelt tevens de emancipatie een belangrijke rol. Voor mensen zoals ik – uit families waar niemand studeerde – is het een grote stap om zoveel geld te lenen, omdat je de waarde van een studie nog niet kent. Zonder studiebeurs was ik zelf nooit gaan studeren.
Erasmus ging in 1495 studeren in Parijs – in deze tijd hadden de Nederlanden geen eigen universiteit. De arme en verweesde jongeman werd daar ondergebracht in een kosthuis voor studenten, waar hij een buitengewoon karig bestaan leidde. Met strenge straffen voor kleine vergrijpen en vooral weinig en slecht eten: ’s middags een homp brood en ’s avonds één snee brood met een opgebakken haring of twee gebakken eieren, en één stuk groente of fruit. Om geld te verdienen gaf Erasmus les aan medestudenten die uit betere families kwamen – en minder slim waren dan hij. Later ontving hij ook bescheiden inkomsten van zijn boeken, zoals de Lof der Zotheid (1511). Erasmus werd hét voorbeeld hoe een arme student een groot geleerde kon worden.
De humanist Erasmus legde de nadruk op de ontwikkeling van ieder mens, zoals hijzelf dat een leven lang heeft gedaan. Maar studeren had voor deze Rotterdammer ook een maatschappelijk doel. Een goede studie leerde je de waarde van de ‘plichten des levens’ (officia vitae) – tegenwoordig noemen we dat ‘impact’, of de betrokkenheid die studenten hebben bij de maatschappij en de verantwoordelijke functies die zij in de toekomst zullen vervullen. We moeten af van het idee dat je alleen gaat studeren voor jezelf. Maar als we van de studenten vragen om een grotere bijdrage te leveren aan de samenleving, zullen we als samenleving ook meer in onze studenten moeten investeren. Met een studiebeurs en compensatie voor de huidige studenten.
