Waarom een student die zesjes scoort een betere kandidaat kan zijn voor een studiebeurs dan een uitblinker met tienen

Na het lezen van het artikel dacht ik te begrijpen waarom een kansarme Zimbabwaanse studente uit een township een betere keuze voor een studiebeurs zou zijn dan een meer bevoorrechte student. Ik dacht aan armoede, gebrek aan toegang tot bibliotheken of boeken, misschien een gebroken gezin. Maar het verhaal van Tinashe is veel complexer dan dat. Ze kreeg meer tegenslagen te verwerken dan ik ooit had kunnen vermoeden. Het is een verhaal over misbruik, opoffering, financiële tegenspoed, riskante grensoverschrijdingen, maar ook over karate, moed en doorzettingsvermogen.

Tinashe, die nu 23 is, belt me vanuit haar kantoor. Ze kreeg onlangs haar eerste officiële baan, als administratief medewerker op een privéschool in wat ze ‘het Beverly Hills van Zimbabwe’ noemt. Deze school voor de rijke kinderen betaalt niet veel. “Ik kan er de huur en mijn eten mee betalen, maar dan is het op.”

Ze groeide op in een missiepost in Murewa, een township zeventig kilometer ten oosten van Harare, de hoofdstad van Zimbabwe. Haar vader was onderwijzer in de missiepost. Van jongs af aan wilde ze karate doen. Eerst omdat het leuk was. Later ‘om mijzelf en mijn moeder te beschermen tegen mijn vader’. Haar middelbare school gaf karatelessen, gefinancierd door FairFight, een NGO die in 2015 werd opgericht door Servant-Miklos en EUC-collega Alexander Whitcomb. Karate veranderde het leven van Tinashe.

“Karate betekent zoveel voor mij. Thuis had ik geen rust. Ik was altijd bang om iets te zeggen, dat er tegen mij geschreeuwd werd of dat ik geslagen zou worden. Ik begreep eigenlijk niet precies wat familie betekende, totdat ik karate ging doen. We zorgden echt voor elkaar. Ik had plotseling een veilige plek waar ik mijzelf kon zijn en ik hoefde mij nergens te verstoppen.”

Aanvankelijk verborg ze karate voor haar vader, die, net als veel Zimbabwaanse ouders, veel argwaan had tegen vechtsporten voor vrouwen. Tinashe zegt: “Hij wilde niet dat ik aan sport deed, omdat het me zou kunnen afleiden van mijn schoolwerk.” Maar Tinashe kon het al snel niet meer verbergen. Na slechts zes maanden training nam ze deel aan een nationaal toernooi in Harare en won ze goud in de categorie Kumite (sparring). Ze werd geselecteerd voor het nationale team om deel te nemen aan internationale toernooien. In 2017 won ze een bronzen medaille op het All Africa Games Zone 6-toernooi en in 2018 twee gouden medailles op het Kofukan Tri-Nations-toernooi in Durban, Zuid-Afrika. Dankzij haar succes kon ze in Harare blijven trainen, bij haar zus wonen en een tijdje haar vader ontlopen.

Nadat ze haar middelbare school had afgerond, schreef ze zich in voor de studie Bestuurskunde aan de Universiteit van Zimbabwe in Harare. Een diepe zucht: “En toen begonnen de problemen pas echt.” In Zimbabwe eindigt de middelbare school in december, terwijl de universiteit pas in augustus van het volgende jaar begint: “Je moet dus meer dan een half jaar wachten voordat je kunt beginnen met studeren.”

Het betekende dat ze terug naar huis moest en met haar ouders en broer in een klein huisje moest gaan wonen. “Het was echt heel erg. Elke ruzie kon ik horen, zelfs als het in een andere kamer was. Mijn vader was erg wreed tegen mijn moeder. Als kind wil je er niet bij betrokken raken, maar je bent er gewoon bij als alles gebeurt. Ik hoorde mijn vader zeggen dat hij een ‘betere vrouw’ had gevonden en hoe hij mijn moeder ‘een zwak mens’ noemde omdat ze ziek was.”

De situatie escaleerde tot het punt waarop haar vader niet langer eten mee naar huis bracht. “Mijn moeder en ik werkten als dienstmeisjes, zodat we eten konden kopen. Mijn moeder kookte nog steeds voor hem en probeerde hem over te halen niet weg te lopen. Maar mijn vader veranderde niet. Op een dag zag ik dat hij mijn moeder sloeg. Ik vroeg hem waarom hij dat deed, en hij zei: ‘Omdat ze zwak is.’ Ik werd daar zo kwaad om dat ik hem sloeg. Ik weet nog altijd niet waar ik de kracht vandaan haalde. Hij is groot en ik ben piepklein. Ik sloeg twee tanden uit zijn mond. Ik sleepte mijn moeder mee en we renden weg.”

Tinashe is nog steeds erg trots op dat moment, maar het heeft haar ook veel problemen bezorgd, vooral financieel. Ze vroeg hem om vergeving (‘ik meende het niet, maar ik wilde dat hij mijn collegegeld betaalde’). Hij schold haar uit en stelde zelfs voor dat ze zich moest prostitueren om de universiteit te betalen. “Toen besefte ik dat ik het heft in eigen handen moest nemen. Ik kon niet bij de pakken neer gaan zitten.”

Ze trok in bij haar tante in Zuid-Afrika, de zuiderbuur van Zimbabwe. “Zij gaf me geld om een bedrijfje te beginnen en vis te verkopen. Ik werd elke ochtend om drie uur wakker, ging naar het bos om brandhout te zoeken, stookte een vuur en maakte mijn vis schoon, doopte het in bloem en kruiden en bakte het. Daarna ging ik naar het dichtstbijzijnde dorp en verkocht ik de gebakken vis.”

In twee maanden tijd had ze genoeg geld gespaard voor het eerste semester collegegeld van de universiteit. “Ik ging terug naar Zimbabwe en betaalde het collegegeld, maar ik kon nergens slapen. Dus ging ik naar mijn zus, maar dat betekende dat ik elke dag vijfentwintig kilometer van huis naar de universiteit moest lopen, en weer terug. Dat was erg moeilijk.” Haar zus gaf haar maar één maaltijd per dag, ’s avonds. Om meer eten te kopen, moest Tinashe in de weekenden als dienstmeisje werken.

“Maar dat leverde eigenlijk niet genoeg geld op. Toen hoorde ik van een programma op de universiteit waarmee je studenten met een handicap kon helpen, en de universiteit zou je huisvesting en drie maaltijden per dag betalen.” Ze kreeg een functie als gehandicaptenbegeleider voor een student in een rolstoel. “Je moet weten dat de Universiteit van Zimbabwe op een heuvel is gebouwd. Dus ik duwde iemand omhoog die ongeveer 100 kilogram woog. Later moest ik weer naar beneden, dus dan liet ik de rolstoel los en zorgde ervoor dat hij nergens tegenaan botste.”

Ze moest het grootste deel van haar sociale en studietijd opofferen voor deze student. “Ik moest de hele tijd bij hem zijn, behalve als hij sliep. Ik moest ook zijn kamer opruimen, zijn was doen, helpen met werkstukken, met hem mee naar de kerk gaan. Ik moest alles doen wat hij wilde, want anders zou hij me laten vallen en had ik niets meer. Dat eiste zo’n zware tol van me dat ik in mijn eerste semester twee modules niet haalde.”

Ondertussen verslechterde de gezondheid van haar moeder, die alleen haar kinderen had om voor haar te zorgen en haar medische kosten te betalen. Toen nam ze contact op met FairFight, de NGO van Servant-Miklos. “Ze boden aan om te helpen. Het betekende dat ik kon stoppen met zorgen voor deze student, dat ik me kon concentreren op mijn studie, en ondertussen het haar van mensen kon vlechten of schoonmaakwerk kon doen om geld te sparen voor eten en mijn moeder. Dankzij FairFight kreeg ik ook een mentor, een laptop en een telefoon. Mijn cijfers verbeterden en ik slaagde voor de meeste vakken, maar het was lastig: de academische wereld is helemaal nieuw voor iemand als ik.”

Alles liep op rolletjes. “Tot 2020, toen Covid-19 toesloeg.”

“Allerlei manieren om inkomen te genereren droogden op. En ik moest mijn moeder nog helpen. Het ging niet goed met haar; ze heeft ernstige psychische problemen. Toen de lockdowns werden afgekondigd en de grenzen gesloten werden, besprak ik met mijn mentor dat het beter zou zijn om de lockdowns uit te zitten in Zuid-Afrika. Daar kon ik een baan krijgen en zou ik snel internet hebben voor leren op afstand. Ik stapte op de laatste bus naar Zuid-Afrika voordat de grenzen sloten. Het was 23.30 uur toen ik bij de grens aankwam, met enorme rijen mensen die stonden te wachten om binnen te komen, 30 minuten voor sluitingstijd. Ik heb het gehaald maar moest de nacht in een soort vluchtelingenkamp slapen met andere vrouwen aan de andere kant van de grens. De volgende ochtend ondernam ik de lange en gevaarlijke reis naar waar mijn tante woont.” Eenmaal daar vond ze een baan als handarbeider in een winkel en kon ze haar schoolwerk op afstand doen. Een paar maanden ging het goed, maar toen, ‘uit het niets, kondigde de universiteit aan dat we terug moesten naar Zimbabwe voor examens’. Met gesloten grenzen en verplichte quarantaine in overheidsfaciliteiten voor degenen die wel terugkeerden, kon ze onmogelijk op tijd in Harare zijn voor de examens als ze de officiële procedures zou volgen.

Een gemakkelijke oplossing was er niet, maar het missen van de examens zou betekenen dat het hele jaar voor niets was geweest. Voor haar eigen veiligheid zijn de details van dit deel van haar verhaal weggelaten, maar we overdrijven zeker niet als we zeggen dat het goed materiaal voor een film zou zijn. Uiteindelijk nam ze een paar grote risico’s, maar ze kon haar examens doen en ze haalde voor alle vakken zessen en zevens.

In 2020 hielp Servant-Miklos Tinashe haar bij de aanvraag van een Erasmus Mundus-beurs, voor een masteropleiding Educational Governance. “In Zimbabwe luisteren mensen naar afgestudeerden van Europese universiteiten, dus een master zou een geweldige manier zijn om het onderwijssysteem in Zimbabwe te veranderen.” Onderwijs is relatief duur in Zimbabwe, en dat geldt nog sterker tijdens covid, omdat de inkomsten van mensen blijven devalueren door hyperinflatie, terwijl de kosten van leren op afstand blijven stijgen. “Studenten moeten databundels van 5 dollar per uur betalen voor Zoomlessen.”

Het gemiddelde salaris van een leraar is ongeveer 250 dollar per maand. “Zelfs zij kunnen de lessen voor hun kinderen niet betalen. Daarom wil ik zo graag een studiebeurs. Het is niet alleen voor mij, maar ook om het onderwijs in Zimbabwe te veranderen. Ik wil proberen om mensen in Zimbabwe anders te laten kijken naar de positie van kansarme mensen, hen betaalbaar onderwijs aanbieden, of beter nog gratis.”

Haar aanvraag werd afgewezen, maar er is nog hoop. Tinashe kan nu misschien naar Estland en daar een masteropleiding doen, met financiële steun van een particuliere donor. “Mijn oom woont daar en hij is altijd een van de weinigen geweest die contact met mij heeft gezocht.” Voor nu is ze blij dat ze op een ‘veel betere plek is dan ik de afgelopen vijf jaar ben geweest’. “Ik heb nu een diploma, ik heb geld en ik heb een huis. Het is maar een lelijk hutje, maar het is een huis.” Ze kan van een betere toekomst dromen. “Ik wil boeken schrijven over mijn leven. Het leven van mijn moeder. Het leven in Zimbabwe.”