Waarom we tijdens colleges moeten praten over de racistische geschiedenis van de wetenschap

Eugenetica was een populaire politieke visie, zelfs een intrinsiek socialistische. Volgens Galton moest eugenetica in eerste instantie ‘positief’ worden bereikt, bijvoorbeeld door middel van een financiële bonus. Maar deze visie veranderde in iets sinisterders in de Verenigde Staten, waar Galtons eugenetica heel groot werd. Eugenetica was de visie dat de maatschappij gezuiverd moest worden van het inferieure, wat leidde tot massale sterilisaties van personen met een verstandelijke beperking, en werd onderdeel van een diepgewortelde erfenis van raciale onderdrukking. En toen belandde ik in een maalstroom die mijn huis van het psychologische vakgebied meesleurde en in een nieuw land neerzette. Geen kleurrijk land, maar een land van onderdrukking. Hier was ik niet op voorbereid. Die informatie is mij nooit geleerd. Maar we moeten erover praten.

De geschiedenis van ons psychologisch vakgebied is niet vrij van onderdrukking. Een groot deel van onze wetenschappelijke basis is gelegd in een periode waarin racisme de norm was. We moeten niet negeren dat veel van onze theorieën zijn aangepast om te voldoen aan de raciale agenda van die tijd. Sommige waren zelfs specifiek opgesteld om de persoonlijke opvattingen van de grondlegger over ras en samenleving te ondersteunen en te versterken. Wanneer we over theorieën en hun oprichters leren, wordt de achterliggende context vaak niet genoemd.

Een vaak genoemde anekdote tijdens onze opleiding gaat over de pseudowetenschap frenologie. Met de illustraties van pittoreske schedels, versierd met stippellijnen en absurde getallen, die standaard in meerdere PowerPoint-presentaties wordt getoond. Deze wordt regelmatig gebruikt om het beeld van wetenschap als zelfcorrigerend mechanisme te versterken. Wanneer we het over frenologie hebben, wordt ons geleerd dat dit de voorloper was die leidde tot moderne neurowetenschappen en neuropsychologie. De pseudowetenschappelijke in ongenade gevallen neef die de teleurstelling van de familie was, maar toch als voorbeeld diende voor de kinderen en hen inspireerde om een betere wetenschap te worden. Maar de maatschappelijke impact van frenologie op het hoogtepunt van zijn populariteit blijft onbesproken.

We krijgen niet te horen hoe frenologie werd gebruikt als de perfecte rechtvaardiging van superioriteit van het witte ‘ras’, omdat hun schedels, met name de witte mannelijke schedel, gewoon meer ontwikkeld waren. Het is een perfect voorbeeld van wetenschappelijk racisme, sterk aanwezig in generaties van onderdrukking door het bestendigen van retoriek van witte suprematie. En ja, uiteindelijk realiseerden we ons dat het geen wetenschap was en dat maakte de weg vrij voor betere wetenschap. Dit is iets heel belangrijks waar studenten zich bewust van moeten zijn: wij als samenleving, als vakgebied, zijn op den duur in staat te veranderen. Maar als we dit als voorbeeld gebruiken, moeten we ons bewust zijn van en transparant zijn over onze hele geschiedenis, dus ook het leed en de haat, niet alleen het veelbelovende eindresultaat.

Dit alles wordt in mijn gedachten belichaamd in de perfecte illustratie: Francis Galton op een slide tijdens een hoorcollege. Drie aandachtspunten: individuele verschillen, eerste laboratorium voor IQ-meting en beschouwd als de ‘vader van psychologische tests’. Geen eugenetica. De grondlegger van de eugenetica, wiens intellectuele erfgoed bestaat uit groot leed en intergenerationeel trauma. We moeten erover praten, en toch: we doen het niet. Ik wilde weten waarom en ging naar de vakcoördinator. Ik vond een welwillend oor. Hij begreep het belang. Ja, er moet over gepraat worden. Maar dat moet goed gebeuren, en niet terloops, legde hij uit. Niet ergens tussen gepropt in het vier weken durende onderwijsprogramma van het vak, waar een vooraf vastgelegde hoeveelheid informatie gewoon moet worden overgebracht. Dat begreep en respecteerde ik. Het was een goede uitleg. Maar ik geloof nog steeds dat het cruciaal is dat we erover praten. Vooral nu, in een tijd waarin discussies over politiegeweld en institutioneel racisme zo indringend en aanwezig zijn in de samenleving en onder studenten. Universiteiten leiden toekomstige professionals op, onze studenten gaan voor een bedrijf werken, of aan een onderzoeksproject, of met een cliënt. Een cliënt die zelf mogelijk tot een minderheidsgroep behoort. Wiens familiegeschiedenis een ongemakkelijke en pijnlijke relatie kent met de wetenschap en ons beroep. Als we de geschiedenis en toepassingen van onze wetenschap niet volledig uitleggen, hoe kunnen toekomstige psychologen dan professionele zorg en hulp bieden?

Tijdens het laatste hoorcollege kregen we een overzicht van alle materiaal om ons voor te bereiden op het examen. En daar stond het weer: Francis Galton. Maar deze keer was het iets anders. Cursief: eugenetica. Want, aldus de coördinator: “Wanneer we het over Galton hebben, moeten we het ook hebben over eugenetica.” Misschien zijn hierdoor andere studenten met mij in een maalstroom beland. Een belangrijke maalstroom, één waarin velen van ons moeten meegaan. En dit geldt ook voor de universiteit. Wij moeten als universiteit heroverwegen welke informatie we bij onze studenten onder de aandacht willen brengen. Hierin moeten we moeilijke beslissingen nemen, en soms meegaan in een maalstroom van informatie om in die wereld te belanden. Zoals de Amerikaanse bluesmuzikant en activist Daryl Davis zegt: “We hebben het goede, het slechte, het lelijke en het beschamende. En dat maakt allemaal deel uit van onze geschiedenis en geen geschiedenis moet vernietigd worden. Geschiedenis moet worden behouden, zodat mensen ervan kunnen leren.” De geschiedenis van de Psychologie is hierop geen uitzondering.