Waarom Willem Scholten voor bildungsromans kiest

Willem Scholten (42) leest graag, veel en meerdere boeken tegelijkertijd. In een notitieboekje houdt de programmamaker van Studium Generale bij welke titels hij heeft gelezen. Dit coronajaar staat de teller op 42. “Dat zijn verschillende boeken, dunnetjes maar ook zware wereldliteratuur waar je je kop bij moet houden. Ik heb net De Toverberg van Thomas Mann uit, een meesterwerk van ongeveer 930 pagina’s. Acht maanden deed ik erover. Niet aan te raden.”

Toch vindt Scholten het belangrijk om een paar keer per jaar soortgelijke zware kost te lezen. “Zulke boeken hebben de geschiedenis mede bepaald. Het is ons erfgoed. Bovendien geldt: hoe meer je weet, hoe meer je ziet. Als je bijvoorbeeld de verhalen uit de Bijbel kent, begrijp je de kunstwerken in een museum ook beter. Nu heb ik de Bijbel nooit helemaal gelezen, maar ik kreeg een katholieke opvoeding.”

Op de middelbare school maakt Scholten kennis met literatuur vol Oosterse mystiek en spirituele werelden. Hij zit op een internaat in België waar hij eindexamen doet in veertien vakken. “Ik had een hekel aan mijn leraar Nederlands, totdat hij begon over mystiek in literatuur. Daar werd ik heel nieuwsgierig naar. Ik was zoekende, en vroeg die leraar wat ik moest lezen. Hij raadde me Hermann Hesse aan. In mijn eindexamen jaar las ik Narziss en Goldmund.” Het boek gaat over een bewogen vriendschap tussen twee uitersten: Narziss, een gedisciplineerde wetenschapper, en Goldmund, een artistiekeling die de wereld intrekt op zoek naar schoonheid en liefde. Scholten kan zich met beide hoofdpersonen identificeren.

Als Scholten 18 is kiest hij het pad van de kunstzinnige Goldmund. “Na zes jaar internaat was ik wel aan avontuur toe”, lacht hij. Hij gaat reizen en schrijft zich in voor een studie Cultuurwetenschappen. “De vrijheid en de kunst trokken me heel erg. Als kind hield ik al van musea en mijn oom en tante waren kunstenaar. Zij namen me mee naar tentoonstellingen.” Op zijn dertigste is Scholten opnieuw zoekende. Hij herleest Narziss en Goldmund en herkent zich nu meer in de intellectuele, naar binnen gerichte Narziss. “Op andere momenten in je leven ga je je met andere mensen identificeren.”

Narziss en Goldmund is een bildungsroman waarin de ontwikkeling van persoonlijkheid centraal staat. “Misschien kies ik vormende boeken, omdat ik nog steeds niet weet wat mijn doel is. Als je weet dat je hartchirurg wil worden kun je een overzichtelijk pad bewandelen. Mijn weg is veel onduidelijker. Vroeger maakte me dat onzeker, maar nu niet meer. Ik ga al 42 jaar mee.”

En, om terug te komen op Narziss en Goldmund: “Inmiddels weet ik dat je beiden mag zijn, soms ben je Narziss, soms ben je Goldmund, je hoeft niet te kiezen. Ik ben in te veel dingen geïnteresseerd om te kiezen. Ik heb het nu over boeken, maar ik kan ook dagen over LP’s of beeldende kunst lullen, of mooie landen. Het kan naast elkaar bestaan.” Hij lacht, dan snel:  “Over sport heb ik trouwens helemaal niks te vertellen.”

Studium Generale zet zich in de eerste plaats in voor de culturele en maatschappelijke ontwikkeling van studenten, naar het Duitse bildungsideaal. Maar als programmamaker wetenschap ziet Scholten ook in zijn werk de combinatie van het intellect van Narziss en de levenskunst van Goldmund. “Het is het leukst om inhoud te brengen, om de wetenschap naar de maatschappij te slepen. Dat is de bijvangst van Studium Generale.”

Via Studium Generale komt Scholten zelf met regelmaat tot inzichten. “Een tijdje geleden was er een lezing over de populaire Japanse schrijver Haruki Murakami. Aan het einde van de avond vertelde ik Ype de Boer, de filosoof die de avond leidde, dat ik heel erg fan ben van Murakami. Omdat ik al zijn werk al had gelezen en het zo goed vond, zocht ik iets soortgelijks. Ype de Boer moest erover nadenken. Na een week mailde hij: ‘Als je Murakami goed vindt, moet je Hermann Hesse lezen.’ Dat was een eye-opener. De boeken van Hermann Hesse staan op een heel andere plek in mijn boekenkast dan alle Murakami’s. ik had nog nooit een link gelegd.”