Deze docent wandelde zestig dagen langs de Maas en wil rivieren weer drinkbaar maken

Midden op een kruispunt in het landgoed Oud-Amelisweerd bij Utrecht vormen dertien mensen een cirkel. Ze kennen elkaar (nog) niet. Aan de ene kant van de vijfsprong slingert de Kromme Rijn, aan de andere kant klimmen twee mannen met touwen in een metershoge beuk. Ze trekken de aandacht van Li An Phoa (1980), docent bij de Rotterdam School of Management (RSM). “Je kunt een verhaal voorbereiden om zo’n wandeling mee te beginnen”, zegt ze, “maar dat is het mooie van buiten zijn: er gebeuren altijd onverwachte dingen”. Voor haar eigen instituut Spring College organiseert ze voor belangstellenden regelmatig wandelingen. Vandaag lopen twaalf lezers mee van het New Financial Magazine, een idealistisch blad over de financiële wereld.

Phoa gaf tot voor kort de vakken Companies in Ecologies en Global Sustainability Challenges  tijdens de master Global Business and Sustainability van de RSM. Ze is geen doorsnee RSM-docent. Phoa gaf haar colleges altijd buiten, bijvoorbeeld langs de Maas of in het Arboretum Trompenburg naast het Excelsiorstadion. Met studenten toog ze naar de rivier om ze te leren over de rol van stroomgebieden in ons leven. Dit jaar deed ze wat anders: ze wandelde zestig dagen langs de volledige lengte van de Maas, ruim duizend kilometer, van de bron in Frankrijk tot de monding bij Rotterdam. “De Maas trok mij heel erg. Ik ben bij de monding geboren. En het is een regenrivier, dat betekent dat de rivier druppel voor druppel door de regen wordt gevormd. De planten, dieren en mensen langs de rivier delen allemaal letterlijk datzelfde water, als een soort bloedband.”

Op de vijfsprong in het bos langs de Kromme Rijn staan onder andere een beleggingsspecialist, iemand uit de bouwwereld, een klassieke zangeres. Phoa is meteen herkenbaar als ervaren wandelaar: stevige leren laarzen, een azuurblauwe jas en een flinke rugzak met daarop de tekst ‘Drinkable Rivers’. Dat is de naam van haar op te richten stichting en tegelijk de samenvatting van haar doel in het leven: mensen in harmonie laten leven, waardoor rivieren weer drinkbaar zullen zijn.

Zo ver zijn we nog lang niet. Toen ze langs de Maas liep, durfde ze alleen bij de bron heel voorzichtig een slokje te proeven. “En ik ben best wel wat gewend.” Stroomafwaarts is de Maas uiteraard niet drinkbaar, maar ze hoopt dat ooit wel nog mee te maken: gewoon drinken uit een Nederlandse rivier.

Veel mensen die langs de Maas wonen hebben een band met de rivier, concludeerde Phoa tijdens haar wandeling. Maar niet altijd heel bewust. Elke dag deed ze wateronderzoek met kinderen. “Voordat we bij het water kwamen vroeg ik steeds: ‘Wie heeft het water weleens bedankt?’ Slechts één van al die kinderen zei ja. Hij bedankte het meer voordat hij erin ging zwemmen. Dat vonden de andere kinderen toch eigenlijk wel heel logisch.”

Dankbaarheid voor water speelt een belangrijke rol in het leven van Phoa. Dat begon al in haar jeugd. “Ik was gek op boswandelingen, in bomen klimmen, maar ook samen met mijn zussen in een beekje spelen.” Ook vandaag, op Thanksgiving, vraagt ze deelnemers te vertellen waar ze dankbaar voor zijn. “We leren dat al in onze opvoeding: ‘Zeg maar dankjewel’, zegt je moeder dan. Tegelijkertijd vergeten we waar we echt dankbaar voor zijn.”

Haar studie Bedrijfskunde bij de RSM viel Phoa zwaar. “Ik heb het met moeite afgerond. Niet omdat het zo moeilijk was, maar door de manier waarop het onderwijs gegeven werd. In het eerste jaar zaten we met duizend studenten in een collegezaal en dan zei de docent: ‘Degene naast je en achter je vallen allemaal af’. En hij zei dat iedereen er voor een baan met een leaseauto zat. Dat vond ik een rare opmerking. Ik ben Bedrijfskunde gaan studeren, omdat ik graag wilde weten hoe mensen denken. En als je wil weten hoe mensen denken, dan moet je over ons economisch systeem leren.”

Een vormende ervaring voor Phoa was een kanotocht die ze in 2005 maakte over de Canadese rivier de Rupert. De toenmalige RSM-hoogleraar Gail Whiteman attendeerde haar op een protest tegen de aanleg van een stuwdam die de rivier onherkenbaar zou aantasten. “Die ervaring van diepe wildernis maakt veel indruk op mij. Ik dacht bijvoorbeeld eerst dat ik filters nodig had om uit de rivier te kunnen drinken, maar de mensen daar zeiden: ‘Dat kan ook gewoon met je handen.’Mijn eerste slok water, die ik direct uit de rivier dronk, ontroerde me zo, dat er een traan over mijn wang rolde.”

In de jaren na de Rupert ontdekte Phoa langzamerhand haar eigen onderzoeksmethode: wandelen. Door te wandelen komt ze veel meer in contact met mensen langs de rivier. Haar onderzoeksmethode werd een levensstijl: de afgelopen elf jaar had Phoa het grootste deel van de tijd geen eigen woning. “Daardoor kan ik zijn waar ik wil zijn. In Nederland logeer ik veel bij familie en vrienden. Als ik in het buitenland ben, heb ik een tentje bij me van één kilo. Soms logeer ik bij boeren. Ik ben daar heel flexibel in geworden.”

De wandelaars lopen verder richting het Engels Werk, een heuvelachtig deel van het bos waar onlangs veel bomen zijn gestorven aan de iepenziekte. Phoa gebruikt het als voorbeeld dat inzichten in natuurbeheer veranderen: nu zullen er niet meer zoveel iepen worden teruggeplant. “De omstandigheden bepalen het succes van een soort. Oplossingen van vandaag zijn lang niet altijd de oplossingen van morgen.”

Even later komt de groep aan in een cirkel van taxusbomen. “We weten niet of deze taxusbomen eigenlijk één organisme zijn. Als dat zo is, dan kan deze boom ontzettend oud zijn.”

Tussen de taxusbomen legt ze uit waarom water zo kostbaar is. “Stel dat al het water op aarde in een strandbal zit, dan is dat bijna allemaal zout. De omvang van al het zoetwater op aarde is dan zo groot als de allerkleinste knikker, je weet wel, die niemand op school wilde hebben vroeger. Het beschikbare zoetwater past dan slechts in een dun batterijtje, zo eentje voor in je horloge. En dat hele kleine beetje water, waar al het leven op aarde van afhankelijk is, hebben we in een paar generaties vervuild. Het is hoog tijd dat we gaan zorgen voor dat kleine beetje water.”

Vandaar stelt Phoa drinkbare rivieren voor als maatschappelijk kompas. “De kwaliteit van rivierwater zegt zo veel over alles en iedereen die langs de rivier leeft: alle vervuiling in het stroomgebied vind je terug in het water. Je kunt zelfs in het water vinden welke medicijnen we gebruiken. De drinkbaarheid van rivieren kan het bruto nationaal product vervangen als indicator voor een gezonde maatschappij.”

Drinkbare rivieren ontstaan wanneer we ‘synchroon leven’, denkt Phoa. “In ecosystemen zitten allerlei natuurlijke ritmes en verhoudingen die ervoor zorgen dat lucht, bodem en water gezond zijn. Die ritmes en verhoudingen hebben een natuurlijke begrenzing. Stel dat je een zaadje hebt en je gaat er tegen schreeuwen: ‘Kom naar buiten! Kom naar buiten!’ Dat werkt niet. Het heeft de juiste temperatuur, vochtigheid en bodem nodig om te gaan bloeien. Wat we nu doen met onze leefomgeving is heel erg versnellen, waardoor alles uit het ritme gaat. Meegaan in het natuurlijke ritme is synchroon leven.”

In haar werk schippert Phoa tussen activisme en wetenschap. “Op dit moment voel ik me meer een activist”, zegt ze. Ze overwoog lang om een promotietraject te doen, maar de wetenschap, met al haar regels, hiërarchie en ego weerhielden haar daar tot nu toe van. Ook zonder promotieplek kan ze profiteren van het contact met wetenschappers. “Als ik promoveer word ik misschien serieuzer genomen door andere wetenschappers. Tegelijk geniet ik van de vrijheid die ik nu heb.”

Nu haar vak bij de RSM uit het curriculum is, blijft Phoa wel betrokken bij de faculteit. “Ik onderzoek nu een samenwerking tussen de RSM en IHE Delft.” IHE is een instituut dat wereldwijd professionals opleidt op het gebied van watermanagement.

Bij aankomst bij restaurant De Veldkeuken is de wandeling door Oud-Amelisweerd voorbij. Gaat Phoa nog meemaken dat we ‘synchroon leven’, zeker in een land zo overvol als Nederland? “Dat is wel echt een probleem, maar dat is niet mijn grootste zorg. Het is meer: hóe? Het helpt natuurlijk niet dat we met zoveel zijn. Maar de Aarde kan veel meer hebben. Als je ziet hoeveel eten we verspillen. We kunnen nog veel inventiever omgaan met land. Maar dan hebben we een ander economisch systeem nodig.”

Hoe haalbaar is dat? “Ik kan ook wel zwaarmoedig zijn en dan denk ik: oh mijn god, wat doen we? Maar ik leef nu, ik heb te geven wat ik kan geven. Zo kan ik mijn enthousiasme behouden. Als ik daar te veel aandacht aan geef, gaat het groeien. Daarom kan ik beter naar buiten gaan, wandelen!”