Met emmers tegelijk droegen ze het naar binnen. Tijdens een interview met Radio Rijnmond had Maikel Peppelenbosch – in de volksmond: de poepprofessor – laten vallen dat hij een tekort had aan ontlasting. Poep van zieke proefpersonen had hij genoeg, maar van gezonde mensen: niet aan te komen.
Dat was opgepikt door een paar melige studenten, die de krachten – of beter gezegd: de stoelgang – van een paar studentenhuizen gebundeld hadden. Hij grinnikt: “Onwaarschijnlijke hoeveelheden kwamen ze langsbrengen. Daar kunnen we natuurlijk niets mee, maar ze dachten dat ze mij er een plezier mee deden. We hebben ze maar een biertje gegeven.”
Maikel Peppelenbosch dist de verhalen met plezier op. En het zijn er nogal wat. Want terwijl de meeste medici hun lab nauwelijks uitkomen, duikt hij van het ene in het andere avontuur. Je bent hoogleraar experimentele gastro-enterologie of niet. Dus duwde hij proefpersonen met infuus en al van een bungeejumpplatform af. Verzamelt hij de poep van tienduizenden Rotterdammers. En gaf hij astronaut André Kuipers een experiment mee bij zijn eerste ruimtereis (wat helemaal de soep in liep én leidde tot een heuse mediarel).
Hoe kom je als medicus in de ruimtevaart terecht?
“Wij doen onderzoek naar de werking van het immuunsysteem. Als je weet hoe dat werkt, kun je het sturen. Door het te versterken, of juist af te remmen, wat nodig kan zijn bij een auto-immuunaandoening als de ziekte van Crohn. Van astronauten was bekend dat ze een onderdrukt immuunsysteem hadden. Dat wilden we begrijpen. Precies in die tijd, we hebben het over 2004, had de toenmalige minister het idee gekregen dat er weer eens een Nederlandse astronaut de lucht ingeknald moest worden. Om het budget te rechtvaardigen, was er wetenschappelijk onderzoek nodig. Dus we kwamen eigenlijk als geroepen.”
En dan sta je ineens bij een raketlancering in Kazachstan.
“Ja, op een vlakte met de minister, met de president van Kazachstan, met allerlei Russische generaals. Er is destijds nog een filmpje gemaakt door de NOS, waarin ik tegen André Kuipers zeg: hier is de documentatie van het experiment. Terwijl ik hem een exemplaar van Kuifjes Mannen op de Maan overhandig.”
Het liep niet helemaal zoals u wilde, wat u niet onder stoelen of banken stak.
“Het was een stressvolle missie. We hadden veel moeite gedaan om het allemaal te organiseren. Wat ik vervelend vond, was dat er voor ons niks geregeld was. We vlogen met een vliegtuig van Moskou naar Bajkanour, helemaal vol met hoogwaardigheidsbekleders en journalisten, die in een gespreid bedje terecht kwamen. Wij mochten blij zijn dat we er met z’n drieën bij pasten en moesten alles zelf betalen. Ter plekke moesten we bovendien vijftigduizend dollar in cash betalen als huur voor de faciliteiten. Dat irriteerde me en dat had ik gezegd tegen een journalist van de Volkkrant, die het de volgende dag op de voorpagina pleurde.”
En toen?
“Brak de pleuris uit. De minister ontkende het in eerste instantie, maar gaf later schoorvoetend toe dat er iets misgegaan was ‘in de communicatie’. Peppelenbosch-gate, noemden de kranten het.”
Tot overmaat van ramp liep het experiment ook nog in de soep. Wat ging er mis?
“De stroomvoorziening is nooit aangesloten.”
U bedoelt: André Kuipers was vergeten de stekker in het stopcontact te steken?
“Bij de ESA heet dat een technische storing. Maar daar komt het wel op neer. Terwijl NRC destijds – en ik denk terecht – zei dat ons onderzoek de voornaamste reden was om dit ‘dertig miljoen euro kostende avontuur’ te rechtvaardigen. Ach, het was een mooi borrelverhaal. En uiteindelijk hebben we het experiment over kunnen doen met een sondeerraket en gepubliceerd in Nature Scientific Reports.”
Cowboys in de Wetenschap
Voor de serie Cowboys in de Wetenschap interviewt Geert Maarse onderzoekers die net even verder gaan dan hun collega’s. Maikel Peppelenbosch is hoogleraar Experimentele Gastro-Enterologie aan het Erasmus MC. Hij promoveerde in Utrecht, werkte aan het AMC en was voordat hij in Rotterdam kwam werken enige tijd hoogleraar in Groningen. Voor zijn onderzoek naar de werking van het immuunsysteem, deed hij talloze experimenten onder extreme omstandigheden. Hij werkte onder meer samen met de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA. Binnenkort verschijnt er een publicatie van onderzoek waarvoor ze patiënten met auto-immune pancreatitis marihuana lieten drinken.
U zette ook respondenten op een bungeejumpplatform. Waarom was dat?
“We weten dat stress een grote invloed heeft op het immuunsysteem. Maar het is heel moeilijk om mensen gecontroleerd te laten stressen. We hebben wel geprobeerd om studenten voor een afstudeerpraatje bloed af te nemen, maar dat bleek toch te instabiel. Toen kwamen we een publicatie tegen van een Duitse groep die beweerde dat je iedereen gestrest krijgt als je ze op een dertig meter hoog bungeejumpplatform zet. Wij dachten: dat kunnen we ook. We hebben mensen niet alleen op een hoog platform neergezet, we hebben ze er ook afgeduwd. Met een infuus, zodat we nog tijdens de sprong bloed konden meten. Dat leverde een hele mooie respons op en een acute reactie in de aangeboren immuniteit – macrofagen die bacteriën opeten – die nog zeker 48 uur aanbleef.”
Dit kan ook fout gaan toch?
“Als je geen risico neemt, kom je ook niet verder. Mijn best geciteerde artikel is een onderzoek waarvoor we met genetische modificatie bacteriën maakten die het immuunsysteem dusdanig onderdrukten, dat het levensgevaarlijk zou zijn als ze ontsnapten. Dat ging om tien patiënten, die in speciale onderdrukkamers lagen. Dat leverde fantastische resultaten op, maar tot in Duitsland vroegen ze zich af of we daarmee niet te ver gingen.”
Nu bent u bezig met het verzamelen van een enorme hoeveelheid poep. Om hoeveel samples gaat het?
“We zijn onderdeel van grote cohortstudies, zoals ERGO, Generation R en de dikkedarmkankerscreening. Ik schat dat we van ongeveer 25.000 mensen poep in de vriezer hebben.”
Waar staat die vriezer?
“Hier om de hoek.”
Getver.
“Nee hoor, het wordt allemaal heel steriel verwerkt.”
Miljardairspoep
“Er is relatief veel geld beschikbaar voor ons onderzoek”, zegt Peppelenbosch. “De ziekte van Crohn, waar we ons veel mee bezig houden, treft disproportioneel veel rijke mensen. Wat roken voor longkanker is, is geld voor de ziekte van Crohn. Studenten zijn miljardairspoep aan het verzamelen om erachter te komen of die een andere darmflora hebben. Dat wordt betaald door een van de rijkste mannen ter wereld, Eli Broad, wiens zoon de ziekte heeft.”
Wat hoopt u met dit onderzoek te weten te komen?
“De samenstelling van onze darmflora is van grote invloed op onze gezondheid. Iedereen kent het fenomeen dat zwangere vrouwen ineens zin kunnen krijgen in augurken. Dat komt omdat de darmsamenstelling verandert, zodat het kindje goed kan groeien. Maar hoe dit soort functionele responsen precies werken snappen we nog niet. Door mensen constant te screenen, kun je triggers definiëren voor bijvoorbeeld dikkedarmkanker, een ziekte waaraan jaarlijks vijfduizend mensen doodgaan. Er is al een nobelprijs gewonnen voor de ontdekking dat de helicobacter pylori-bacterie maagzweren veroorzaakt. Wat die Australische onderzoekers kunnen, kunnen wij ook.”
Is die nobelprijs de drive voor het onderzoek?
“We zijn er om patiënten beter te maken. Maar gastro-enterologen zijn wel een beetje cowboys. Zo is er ook een soort sportieve rivaliteit met het AMC in Amsterdam. Ik vergelijk het weleens met de Italiaanse renaissance. Genua, Florence, Sienna – die probeerden het allemaal beter te doen. En juist uit die competitie zijn hele mooie dingen voortgekomen.”
Welk experiment kunnen we in de toekomst verwachten?
“We hebben een voorstel geschreven voor een onderzoek op de Zuidpool. Net als toen met de ESA, heeft Europa een oproep gedaan voor wetenschappelijk onderzoek op locatie. Er geldt een hele sterke polair-equatoriale gradiënt voor inflammatoire darmziekten. Met andere woorden: we willen weten hoe het komt dat het immuunsysteem op de evenaar anders werkt dan op de polen. Daar gaan we binnenkort maar eens mee aan de slag.”
