Beperkingen in het economieonderwijs hebben mede bijgedragen aan het ontstaan van de crisis, betoogde het toonaangevende opinieblad The Economist in de zomer van 2009. Hoogleraar Pluralistische ontwikkelingseconomie Irene van Staveren pleit daarom voor meer pluralisme in het economieonderwijs. Wat vinden andere economen daarvan?
Er is in het economieonderwijs te weinig aandacht voor alternatieve benaderingen, zegt Van Staveren in een interview met EM. De nadruk ligt te veel op de mainstream, neoklassieke concepten en modellen, die uitgaan van naar evenwicht neigende markten en de homo economicus; de mens als rationeel wezen dat bezig is met nutsmaximalisatie.
Daardoor vergeten economen de waardevolle ideeën uit benaderingen als de institutionele, marxistische of sociale economie. “Als economen daar in hun onderwijs meer aandacht aan hadden besteed en beleidsmakers het hadden onthouden en gebruikt, dan was het toezicht in de financiële sector anders geweest, dan waren de risicomodellen van banken anders geweest en dan hadden we de crisis niet in deze mate hoeven meemaken.”
Het is dus hoog tijd dat we ook die sociale en institutionele economen in de armen sluiten, vindt Van Staveren. Niet in plaats van de neoklassieke theorie, maar ernaast. “Het gaat er niet om dat je studenten moet vertellen wat goed en fout is, maar je moet ze een breder palet bieden. Dat kan het onderwijs alleen maar verrijken.”
‘Economie is juist steeds diverser geworden’
Hoogleraar Economie Robert Dur: “Het klopt inderdaad dat we in het economieonderwijs niet school na school na school aflopen. Dat is niet hoe economiebeoefening in de afgelopen twintig of dertig jaar gaat. Het is meer een hele grote crowd van economen die geïnteresseerd is in het begrijpen van verschillende economische processen. En die crowd winkelt ook in andere disciplines. Vroeger had je inderdaad verschillende scholen, zoals de institutionele economie met prominenten als Thorstein Veblen. Het is mijn indruk dat veel van de waardevolle onderdelen van die theorieën zijn opgenomen in de mainstream economie.
“Ik denk niet dat de mainstream economie in één school te vatten is, en ik zou het zeker niet neoklassiek noemen. Dat beeld van de homo economicus staat ongelooflijk ver van de huidige economiebeoefening in het onderzoek en onderwijs af. Er verschijnen momenteel papers in de beste tijdschriften met titels als Wie gedraagt zich wanneer irrationeel?.
“Is het economieonderwijs eenzijdig? Ik denk van niet. Het is juist steeds diverser geworden in de afgelopen jaren. Er is steeds meer aandacht voor de gedragseconomie en inzichten uit de psychologie en sociologie.
“De economie is de afgelopen tien, vijftien jaar wel veel empirischer geworden. Je ziet ook een duidelijke verschuiving richting het veld: er wordt veel meer onderzoek gedaan in samenwerking met bedrijven en andere organisaties. Dat is wel ten koste gegaan van de theorievorming. Volgens mij verloopt dat proces in golven: vroeger werd er geklaagd dat het te veel om theorie draaide, dat economen in hun ivoren toren zaten en naar binnen gericht waren. Nu hoor je juist geluiden dat de economie te empirisch is en dat we meer aan theorievorming moeten doen. Ik verwacht dan ook dat er de komende tien, twintig jaar weer meer aandacht zal zijn voor theorievorming.”
‘Pluralisme hoort bij een academische opleiding’
Universitair docent Brigitte Hoogendoorn, opleidingscoördinator Economie en IBEB en programme director van de honours class: “Het pleidooi van Irene van Staveren voor meer pluralisme is terecht. Bij een academische opleiding hoort dat je meerdere perspectieven ziet en daar is pluralisme essentieel voor. Ik denk alleen wel dat het economiecurriculum diverser is dan zoals Van Staveren het voorstelt.
“Geschiedenis van het economische denken, ethiek, gedragseconomie; dat komt op meerdere plekken in het curriculum terug. Gedragseconomie wordt steeds belangrijker, en de buitenwereld – het bedrijfsleven in de adviesraden van onze masters – vraagt nadrukkelijk om meer aandacht voor ethiek. Dat zijn volgens mij ontwikkelingen in de goede richting. Het is zeker niet zo dat we alleen het neoliberalisme en de homo economicus verkondigen. Dat wordt vaak beweerd over economen, maar er is geen enkele econoom die daar in gelooft.
“De vraag is wel of studenten zitten te wachten op meer pluralisme. Het hoort binnen een academische opleiding, maar het is voor studenten ook fijn als iemand ze vertelt hoe het zit. Ik merk vaak dat het lastig is om heel genuanceerd over onderwerpen te spreken als ik les geef. Studenten hebben dan gauw de indruk dat een docent de materie niet beheerst.
“Irene van Staveren gaf onlangs een gastcollege aan onze honoursstudenten. Dat is bij uitstek de plek om met onderwerpen als een gebrek aan pluralisme aan te komen en te experimenteren. Die studenten willen meer en kunnen meer en hingen echt aan haar lippen. Als keuzevak of als major zou het volgens mij ook toegevoegde waarde hebben. Of je pluralisme nog meer zou moeten inbedden in het reguliere curriculum vind ik moeilijk te zeggen. Daar waar je ruimte wil maken voor iets extra’s, gaat het ten koste van iets anders.”
