Lange tijd vond ik dit verwarrend, misschien wel pijnlijk. Hoe kunnen we spreken van solidariteit, als die zo selectief lijkt? Maar inmiddels zie ik dit als een te simpele vraag. Want de werkelijkheid blijkt complexer.
Laat ik beginnen bij mezelf: ik demonstreer niet. Niet omdat ik onverschillig ben. Ik kies ervoor om mijn stem op een andere manier te laten horen, zoals met het schrijven van dit stuk. Demonstreren is waardevol en moedig. Helemaal nu daar soms verregaande consequenties aan zijn verbonden. Daarom is het ook een keuze die niet iedereen even makkelijk kan maken.
Soms lijkt het simpel: wie iets belangrijk vindt, komt in actie. Maar in de praktijk is de ruimte om je uit te spreken ongelijk verdeeld. Zo hoorde ik laatst van een medestudent dat hij met een beurs naar de VS mag om te studeren. Hij werd actief geholpen om zijn sociale media te ‘zuiveren’ van politieke uitingen die botsten met Amerikaans beleid, zoals steun aan pro-Palestijnse demonstraties. Niet omdat hij zich schaamde, maar omdat het zijn visumaanvraag in gevaar kon brengen. Zelfs binnen de academische wereld brengen sommige vormen van protest risico’s met zich mee.
Laat duidelijk zijn dat dit een hele gevaarlijke ontwikkeling is waar hele essays aan gewijd kunnen worden. Toch verklaart dat niet waarom er meer actie is voor Gaza dan voor andere conflicten. Voor een deel komt die aandacht door herkenbaarheid: Gaza staat dichter bij het morele en politieke blikveld van veel studenten. Ook Nederland onderhoudt politieke en economische banden met Israël. Universiteiten hebben academische samenwerkingen die via boycots beïnvloed kunnen worden. Daardoor voelt de invloed van het protest tastbaarder.
Natuurlijk zijn de intensiteit en impact van conflicten ook niet altijd gelijk. Het geweld in Gaza is extreem dodelijk, zichtbaar en politiek explosief – en het raakt aan fundamenten van internationaal recht en mensenrechten. Ik wil niet wegduiken voor het feit dat zulke factoren het protest urgenter maken. Maar dat verklaart nog steeds niet waarom sommige andere conflicten vrijwel volledig buiten beeld blijven, terwijl het leed daar ook diep menselijk is.
Een andere verklaring ontvouwt zich in het gegeven dat protesteren nu eenmaal inspanning vereist. Prestatiedruk speelt bij studenten een prominente rol. Ik merk dit ook bij mezelf. Je bent zo bezig met alle balletjes hoog te houden, dat het voelt alsof er geen ruimte overblijft om fysiek in actie te komen. Dat maakt dit opiniestuk misschien ook een soort plaatsvervangende vorm van engagement: een poging om me wél uit te spreken, al is het niet met een spandoek in mijn hand.
En toch blijft het wringen. Niet omdat ik vind dat demonstranten hypocriet zijn – verre van. Maar omdat we allemaal, onbewust of bewust, kiezen welk leed we zichtbaar maken. Niet alleen vanwege media-aandacht of geopolitiek, maar ook vanwege persoonlijke grenzen, strategisch gedrag en praktische afwegingen.
Onlangs woonde ik een lezing bij van oud-commandant der strijdkrachten Peter van Uhm. Hij zei iets wat me is bijgebleven: “Niets doen is ook een keuze. Alle Nederlanders die zich niet medeplichtig achten omdat ze niets fout doen, moeten eens goed in de spiegel kijken. Wegkijken is wel degelijk een bewuste keuze die verregaande gevolgen heeft.”
En daar ligt volgens mij de échte paradox van protest. Niet in de vraag waarom mensen demonstreren, maar in het gemak waarmee we denken dat níet demonstreren of niets doen, moreel neutraal is. Alsof je door niks fout te doen, automatisch goed doet. Maar ik geloof dat je geboren wordt met een morele verantwoordelijkheid om ook naar anderen om te kijken. En dat wie alleen zichzelf centraal stelt, in stilte toch medeplichtig wordt. Juist daarom moeten we het gesprek voeren. Over wat we zien, negeren, en over de keuzes die we stilletjes elke dag maken.
Misschien begint het met bewustwording en erkenning dat ieder moreel blikveld beperkt is. Begin met lezen over conflicten die je normaal overslaat. Deel een verhaal. Steun een organisatie. Schrijf een stuk. Niet alles hoeft groots of luid te zijn om waardevol te zijn. Maar niets doen – echt niets – dat is volgens mij geen optie meer.
Ik zeg dit ook tegen mezelf. Omdat ik weet dat ik tekortschiet. Maar ook omdat ik geloof dat we, juist als studenten, niet alleen worden opgeleid om kritisch te denken, maar ook om moreel te handelen.
Bart van der Heijden is masterstudent Economics and Business aan de Erasmus School of Economics.
Hi Bart,
Er is een verschil tussen de genocide die zich afspeelt jegens het Palestijnse volk en de andere ‘tragedies’ zoals Soedan, Myanmar of Congo, namelijk dat de Nederlandse staat een actieve bijdrage heeft in deze genocide, namelijk mede door het ontkennen er van, en blijven leveren van wapens, en het goed praten ervan (en de steun van de regering voor het genocidale geweld, en niet alleen extreem-rechts). Dit ligt ten grondslag achter de in jou woorden ‘selectieve’ solidariteit. Maar, wees er van bewust, dat in de speeches, de teach-ins, de leuzen, de gesprekken, ook aandacht wordt besteden aan andere tragedies. Meer dan je denkt.