“De vraag die mij vooral bezighoudt is hoe het Pieter Baan Centrum tot het oordeel komt dat een autismespectrumstoornis zijn handelen heeft beïnvloed”, zegt Josanne van Dongen, universitair hoofddocent forensische psychologie. Ze doet onder andere onderzoek naar dark personality traits en risico op geweld. “Ik zou dat rapport graag lezen, want op basis van wat ik van een afstandje zie, vallen me ook andere kenmerken op.”
Op vrijdag 21 februari doet de rechter uitspraak in de zaak tegen Fouad L., die terechtstaat voor drie moorden, brandstichting en bedreigingen bij zijn buren en in het Erasmus MC. De officier van justitie heeft dertig jaar cel en tbs geëist.
L. is onderzocht in het Pieter Baan Centrum, dat in een volgens de rechter uitzonderlijk dik rapport concludeert dat hij verminderd toerekeningsvatbaar is omdat zijn autismespectrumstoornis zijn handelen op 28 september 2023 zou hebben beïnvloed. Van Dongen volgde de zaak op verzoek van EM. Ze benadrukt dat ze L. niet zelf heeft onderzocht en de kundigheid van het Pieter Baan Centrum niet ter discussie stelt.
Dierenmishandeling
“Ik herken namelijk ook verschillende antisociale en psychopathische eigenschappen”, zegt de forensisch psycholoog. “Denk bijvoorbeeld aan de dierenmishandeling, dat kan duiden op zogenoemde kille en emotieloze kenmerken.” L. kwam meerder keren in aanraking met justitie voor dierenmishandeling: hij zou op een duif en op vissen hebben geschoten, een hond hebben geschopt en werd veroordeeld voor mishandeling van zijn konijn. “En het totale gebrek aan spijt viel mij op tijdens de rechtszaak. Dat zijn twee dingen die voor mij niet helemaal rijmen met alleen een autismespectrumstoornis, waarbij iemand juist ook heel gevoelig kan zijn.”
Psychopathische en autismespectrumstoornissen kunnen iemands handelen beïnvloeden, maar het verschil is belangrijk voor de mate waarin iemand iets aan te rekenen is en hoe iemand uiteindelijk behandeld moet worden, legt Van Dongen uit. “Ik zou zeggen dat psychopathische eigenschappen iets meer over persoonlijkheid gaan. Als die eigenschappen een sterke rol spelen, is iemand zich iets bewuster van zijn eigen handelen dan met alleen een autismespectrumstoornis. En alhoewel beide zich kenmerken door moeilijkheden met je inleven in anderen, hebben ze toch een andere aard.”
Uitspraak
In hoeverre heeft het rapport over zijn mentale toestand invloed op het uiteindelijke besluit van de rechter? “In het algemeen is het heel erg moeilijk vast te stellen tot op welke hoogte je iemand iets aan kan rekenen”, zegt Van Dongen. “Een autismespectrumstoornis is zeker niet bij iedereen een risicofactor. Maar die kan iemands handelen wel beïnvloeden, het gaat over de vraag in welke mate dat is gebeurd.”
In het geval van Fouad L. is dat extra ingewikkeld, denkt Van Dongen. “Het is bijzonder dat hij op veel vlakken heel goed functioneerde en zijn vakken en coschappen haalde. Want als iemand zo goed functioneerde, kun je dan wel zeggen dat iemand deels niet aan te rekenen is wat hij deed? Hij wist echt wel dat hij mensen ging vermoorden en dat dat niet oké is, dat bleek ook tijdens de rechtszaak.”
Strafeis
Dat de officier van justitie naast gevangenisstraf ook tbs eist, maakt de keuze voor de rechter makkelijker. “Het is interessant dat de officier van justitie meegaat met het Pieter Baan Centrum en zegt dat de stoornis van L. een rol heeft gespeeld in zijn handelen en behandeld moet worden.” De vraag óf zijn handelen is beïnvloed door zijn mentale toestand staat daardoor waarschijnlijk niet ter discussie.
Van Dongen denkt dat vergelding een belangrijke component is in de strafeis van 30 jaar en tbs. “Als iemand levenslang krijg, komt er na 25 jaar een herbeoordeling en is er kans dat iemand vrijkomt. Met 30 jaar en tbs zit iemand langer vast dan met levenslang”, legt ze uit. Dat gaf de officier van justitie ook aan tijdens de rechtszaak: dertig jaar en tbs beschermt de samenleving beter. Van Dongen: “Je zou deze strafeis kunnen zien als een trucje om te zorgen dat iemand zo lang mogelijk vastzit.”
