“Eigenlijk was er aan de Erasmus Universiteit helemaal geen interesse voor emancipatievraagstukken”, vertelt Henny Langeveld zelf in een jubileumboek over veertig jaar sociale wetenschappen aan de Erasmus Universiteit. “Ik kreeg ook geen geld. Als ik onderzoek wilde doen moest ik het zelf zien te financieren.” Langeveld gaf dit interview in 2003, een jaar voor haar dood. In 1969 werd ze hoogleraar Empirische Sociologie, de eerste vrouwelijke hoogleraar werd ‘geruisloos’ aangesteld. “Dat vond ik ook prima”, zei ze over het gebrek aan poeha rond haar benoeming. “Zo bijzonder was het nu ook weer niet. Bijzonder was het feit dat ik eerst als lector werd aangenomen terwijl veel mannelijke collega’s direct al hoogleraar werden. Hier is discriminatie niet afwezig geweest.”
Hoe Langeveld omging met die discriminatie in de academische wereld, vertelde ze in 1986 aan Quod Novum, de voorloper van Erasmus Magazine. “Emancipatie is een proces dat je hele leven duurt. Soms conformeer ik me toch. Mannen hebben bijvoorbeeld sterk de neiging zich breed te maken, te laten zien wie ze zijn. Soms kom je wel eens tijdens een diner naast zo’n man terecht, die het gemaakt heeft, alles weet en nooit meer luistert. Ik krijg dan het gevoel dat ze tegenover mij extra willen imponeren. Dan moet je eigenlijk zeggen: houd toch eens je waffel. Dat doe ik dan niet. Uit laksheid omdat je de sfeer niet wilt bederven. En omdat je dan weer een discussie aan moet gaan.”
Henny Langeveld werd op 21 juni 1926 geboren. In 1957 promoveerde ze met een onderzoek over migratie van Oost-Groningen naar de randstad. Langeveld begon in 1962 aan de Nederlandse Economische Hogeschool (later de EUR) als wetenschappelijk medewerker. Tijdens haar huwelijk gebruikte ze de achternaam In ’t Veld-Langeveld, na haar scheiding weer haar eigen naam. Geen makkelijke stap voor een wetenschapper: zo waren haar eerdere publicaties moeilijker te vinden. Op 23 februari 2004 overleed ze op 77-jarige leeftijd.
Bijna twintig jaar na haar dood krijgt Langeveld een eerbetoon, letterlijk zo groot als een gebouw. Bij de gedachte aan Langevelds mogelijke reactie op een gebouw met haar naam moet emeritus hoogleraar en socioloog Han Leune lachen. “Ze zou het overdreven gevonden hebben. Ze zou schouderophalend zeggen: ‘Moet dat nou?’” In 1991 weigerde ze een benoeming tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. “Ze was bescheiden.”
“Uitermate veelzijdig, creatief, sterk empirisch gericht, niet ideologisch gedreven, wel zeer betrokken en niet iemand die vanuit een ivoren toren neerkeek”, beschrijft Leune de hoogleraar. Leune was in 1963 een van de eerste 47 studenten van de nieuwe Faculteit Sociale Wetenschappen. Later promoveerde hij bij Langeveld.
‘Veel dank verschuldigd'
“De Erasmus Universiteit Rotterdam is haar veel dank verschuldigd.” Met die woorden sloot Leune zijn toespraak op de uitvaart van Langeveld af. “Ze was een pionier, betrokken bij de oprichting van de sociale faculteit. Ze was wetenschappelijk inhoudelijk en didactisch sterk. Ze keek grondig naar de samenleving in haar werk en was heel creatief in het vinden van passende onderzoeksmethodes. Ze deed ook al veel statistisch onderzoek, ook daarin was ze een pionier.”
Leune prijst ook de veelzijdigheid van Langeveld. Ze deed eerst onderzoek naar migratie, later naar gezinssociologie. Vervolgens verschoof haar focus naar de positie van vrouwen in de samenleving en na haar emeritaat was Langeveld vooral gericht op cultuursociologie. “Ze keek niet alleen afstandelijk naar problemen in de samenleving, maar ook naar wat je eraan kunt doen. Dat bewijst ook haar overstap naar de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in 1973, het adviesorgaan op het breukvlak van wetenschap en beleid. De afscheidsborrel was bij Henny thuis, maar vreugdevol gestemd waren we niet. We betreurden haar overstap.”
Teleurgesteld
In 1986 keert Langeveld terug naar de Erasmus Universiteit. Minister Arie Pais wilde het onderzoek naar emancipatie stimuleren en maakte geld beschikbaar voor een leerstoel. Hanne Groenendijk was destijds wetenschappelijk medewerker Vrouwenstudies en zat in de selectiecommissie. Ze herinnert zich de houding van sommige mannelijke hoogleraren tegenover vrouwenstudies nog goed. “Een hoogleraar van de vakgroep waarin ik benoemd zou worden, stapte naar de krant. Mijn aanstelling zou zijn internationale reputatie en die van zijn vakgroep schaden.” Groenendijk liet zich niet stoppen, net als Langeveld, die teleurgesteld was over haar tweede aanstelling.
Langeveld werd ‘weggestopt’ – want zo voelde ze het –in de kamers rond de vijver, bij Wijsbegeerte. “In de wandelgangen heette dat hoekje ‘de put’”, vertelt Groenendijk. “Henny deed scenario-onderzoek naar hoe de samenleving zich zou ontwikkelen als vrouwen meer gaan werken, en wat dat zou betekenen voor het gezinsleven. Geld voor die onderzoeken kreeg Langeveld echter niet van de universiteit. Ze moest zelf contractonderzoek binnenhalen. “Daardoor voelde ze zich als wetenschapper niet serieus genomen. Het was een enorme teleurstelling voor haar.”
“Maar nu ik er zo op terugkijk, heeft Henny toch veel bereikt”, zegt Groenendijk. “Ze deed onderzoek voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, voor de gemeente Rotterdam en ook voor de Rotterdamse politie. De politie wilde meer vrouwen in het korps en dus een onderzoek naar het wervings- en selectiebeleid. Voor de gemeente keek ze hoe je vrouwen sneller uit de bijstand kan helpen. Onderwerpen die nog steeds actueel en hardnekkig zijn. Ze heeft heel goed gezien wat het maatschappelijk belang van die onderzoeken was.”
Verandering
Groenendijk herinnert Langeveld als een ‘hele nuchtere, positieve mevrouw’. Mooi gekleed, prachtige sieraden en een zware stem, ‘want ze rookte graag sigaartjes’. “Ze was heel erg zichzelf. Ze ging niet mee met de mode, zowel qua kleding als qua wetenschap. Ook was ze erg recht voor haar raap. Ze zei eens over een hoogleraar: ‘Die heb ik nooit op een originele gedachte kunnen betrappen.’ Over haar privéleven vertelde ze niet veel, maar als ze een mooie kunsttentoonstelling had gezien, dan vertelde ze er alles over.”
Volgens Groenendijk was Langeveld optimistisch, omdat ze echt geloofde dat als je laat zien hoe verandering tot stand kan komen, die verandering er ook echt komt. “Ze zou verbaasd zijn dat emancipatievraagstukken nog zo actueel zijn. Ze dacht dat mannen rationeel het voordeel zouden zien van werkende vrouwen en zij dus zorgtaken zouden overnemen.”
Dat er nog steeds onderzoek gedaan wordt naar dezelfde vraagstukken, zegt ook iets over hoe Langeveld voorop liep, zegt hoogleraar Bestuurskunde Laura den Dulk. “Ze heeft op het gebied van emancipatieonderzoek veel gedaan , waar nog steeds op wordt voorgebouwd.” Veranderingen gaan langzaam, ziet Den Dulk. Al ziet ze ook verandering ten opzichte van Langevelds tijd: “De context is wel veranderd. Nu is het normaal dat vrouwen werken.”
“Het is heel terecht dat er een gebouw naar haar vernoemd is”, vindt Den Dulk. “Ik zie het ook als een herinnering dat we er nog steeds niet zijn. Als er zoveel vrouwelijk talent in de collegebanken zit, waarom stromen er zo weinig door naar hogere academische posities? Ook hier aan de Erasmus Universiteit is nog veel werk te doen. Om die veranderingen te bewerkstelligen is beleid nodig. Dat zou Langeveld ook direct zeggen.”
