Irene van Staveren (1963) is hoogleraar Pluralistische ontwikkelingseconomie aan het Haagse Institute of Social Studies (ISS) van de Erasmus Universiteit. Haar expertise ligt op het vlak van feministische, sociale, institutionele en post-Keynesiaanse economie.

Waarom vindt u de maatregelen verkeerd?

“Het probleem is dat de meeste economen inflatie toeschrijven aan een te grote hoeveelheid geld. Dat komt meestal omdat geld dan te goedkoop is. Maar dat is nu niet het probleem. De oorzaak ligt in wat Keynes al zei: kostprijsstijgingen. Dat vind ik belangrijk om te benadrukken, omdat die oorzaak van inflatie eigenlijk voor een groot deel uit de economieboeken is verdwenen. De rentes verhogen is daarom in dit geval niet zo’n effectief instrument. Daardoor wordt geld lenen duurder, maar je doet niets aan de hogere kostprijzen.”

Is de oorlog in Oekraïne niet het grote probleem?

“Dat is zeker een belangrijke oorzaak, maar slechts een tijdelijke. Er is ook een meer permanente oorzaak, namelijk de vergrijzing. Daardoor is er krapte op de arbeidsmarkt en dat wordt niet zomaar opgelost, dus daar moeten we mee leren leven. Corona heeft dat effect versterkt. In de sectoren waarin nu veel tekorten zijn, zijn tijdens de pandemie veel mensen vertrokken, zoals in de horeca.”

em-loonprijsspiraal inflatie
Beeld door: Bas van der Schot

Als de rente verhogen de oplossing niet is, wat dan wel?

“Dan moet je dus reageren op de prijsstijgingen. Bijvoorbeeld maximumprijzen op de energiemarkt, of met meer maatregelen om de prijzen van koopwoningen te dempen. Dat kan door de verdere afbouw van de hypotheekrenteaftrek. En in Duitsland mag je bijvoorbeeld maximaal 80 procent van de woningwaarde lenen, de rest van het geld moet je zelf meenemen. Dat dempt de prijs ook.”

Verplicht eigen geld inleggen maakt het natuurlijk niet bepaald makkelijker voor starters op de woningmarkt. 

“Je moet die maatregel ook niet in één keer nemen. We hebben het maximumleenbedrag in Nederland de afgelopen jaren al naar beneden gebracht van 110 naar 100 procent. Ik vind dat we door moeten gaan naar het Duitse niveau. Maar je kunt ook denken aan andere maatregelen, zoals antispeculatie-bedingen, wat betekent dat je gekochte woningen zelf moet bewonen en niet mag kopen als belegging. Dus niet alleen afspraken op de energiemarkt, maar ook op de woning- en huurmarkt.”

Moeten de salarissen niet gewoon omhoog?

“Het vaak genoemde risico daarvan is een loon-prijsspiraal, die de inflatie alleen maar zal aanjagen. De onlangs afgesloten cao van de NS is een voorbeeld van hoe dat op het eerste gezicht die spiraal lijkt te stimuleren.  Een loonsverhoging van 9,25 procent. Toch maak ik me weinig zorgen over zo’n spiraal, omdat veel loonsverhogingen nu weliswaar bevochten worden met het argument van inflatiecorrectie, maar eigenlijk zijn ze een correctie op het feit dat de lonen jarenlang zijn achterbleven bij de winsten.

“Wat ik overigens heel slim vond in de NS-cao, is dat men twee keer duizend euro krijgt en dat het minimumloon omhoog gaat. Beide elementen zorgen ervoor dat de laagstbetaalden bij de NS groter relatief voordeel hebben. Want het probleem van alleen een procentuele loonsverhoging is dat hogere managers het waarschijnlijk op de spaarrekening zetten of beleggen. Daarmee stimuleer je de economie niet. Die managers gaan hooguit een keer extra skiën. De armste huishoudens daarentegen hebben het geld direct nodig. Daardoor weet je dat het snel wordt uitgegeven en dat stimuleert de lokale supermarkt, de kleermaker of het restaurant. En het eenmalige bedrag verhoogt de inkomens niet structureel, waarmee je een spiraal voorkomt.”

Veel huishoudens zitten vooral met een torenhoge energierekening. Wat moet het kabinet daaraan doen?

“Er wordt nu gesproken over het loskoppelen van de prijzen van stroom en gas. Die zijn nu gekoppeld aan elkaar en dat is vreemd: groene producenten wekken helemaal geen stroom op met gas, maar met windenergie en zonne-energie, wat veel goedkoper is. Dus als we dat loskoppelen wordt groene stroom vanzelf goedkoper.”

De gedachte achter die koppeling is dat leveranciers dan extra veel winst maken met groene stroom en dus gestimuleerd worden om in groen te investeren. Raak je die stimulans dan niet kwijt?

“Ja, maar dan leg je het voordeel dus bij de aanbieders. En het zijn huishoudens die nu last hebben van de hoge prijzen, dus leg het voordeel alsjeblieft bij hen. Bovendien zorg je dan voor dezelfde gedragsverandering bij de aanbieders, maar dan aan de vraagzijde. Dan kunnen we namelijk kiezen voor die groene producenten, die veel goedkopere stroom kunnen aanbieden. Ik vind het ook goed dat het kabinet een maximumprijs invoert voor gas en elektra, al mag het van mij zo snel mogelijk.”

Als de energieprijs wordt gemaximeerd, haal je dan niet de prikkel weg voor huishoudens om zuinig aan te doen?

“Zoiets werkt inderdaad niet om het gasgebruik te verminderen, zeker niet als gas veel goedkoper wordt. Maar ik zie dat niet gauw gebeuren, want het prijsplafond komt op het niveau van januari 2022, toen was het al best hoog. Het gaat natuurlijk om een tijdelijke maatregel. De EU vraagt om 10 procent besparing, en dat gaan mensen echt wel doen. In het voorjaar bleek al dat we gemiddeld 15 tot 20 procent hebben bespaard, vooral door bedrijven maar ook door huishoudens.”

em-gas koude oorlog oekraine rusland
Beeld door: Bas van der Schot

Het kabinet probeert ondertussen ook de koopkracht op peil te houden, volgend jaar kunnen we minstens 14 miljard aan steun verwachten. Wat vindt u er eigenlijk van dat die maatregelen grotendeels volgend jaar komen?

“Dat het kabinet volgend jaar pas met koopkrachtreparatie komt, vind ik schrijnend. Blijkbaar zijn onze publieke diensten, zoals de Belastingdienst, zo ver uitgehold dat het niet meer mogelijk is om het dit jaar al te doen. En dat is onverstandig. Mensen komen nu al in de problemen, bouwen schulden op. Dat heb je volgend jaar niet zomaar weggepoetst. Er is dit jaar best wat mogelijk als je een beetje pragmatisch bent. Bijvoorbeeld via de zorgtoeslag. Mensen met een laag inkomen ontvangen die al. Die toeslag kun je gewoon verveelvoudigen.”

Heeft u er vertrouwen in dat het kabinet een goede afweging maakt tussen steun aan grote bedrijven en huishoudens met een laag inkomen?

“Ik maak me vooral zorgen over het grote verschil tussen ondersteuning aan grote bedrijven en ondersteuning aan kleinere ondernemingen. Je hebt bijvoorbeeld een grote kunstmestfabriek die nu subsidie krijgt om het hoofd boven water te houden, terwijl we een overschot aan mest hebben. Dat begrijp ik niet zo goed. Terwijl kleine bedrijven maatschappelijk heel relevant zijn. Die zijn tot nu toe erg stil, maar die hebben ook energie nodig. En wat gebeurt er als aannemers niet meer kunnen bouwen omdat ze de energiekosten niet meer kunnen betalen? Het kabinet wil toch zo graag veel woningen bouwen?”

em-co2 milieu vliegtuig

Lees meer

‘Het idee van een persoonsgebonden koolstofbudget is zeer complex, maar zeker de moeite waard’

Iain Todd over het idee om voor iedere burger een koolstofbudget in te voeren. ‘We…

Lees 3 reacties