Twee werelden die botsen: vlagvertoon dat de toenemende tweedeling in de samenleving laat zien. “Creating positive societal impact”, roepen we onze wetenschappers toe, vanaf het hoofdgebouw van de universiteit. Dat is belangrijk, want de Erasmus Universiteit is geen ivoren toren. Maar we zullen daarbij tevens moeten waken voor een politisering van de wetenschap.
“We varen op het kompas van wetenschappelijke kennis”, zei premier Mark Rutte vorig jaar, in zijn vele toespraken over het coronabeleid. De adviezen van wetenschappers waren volgens de minister-president leidend voor alle maatregelen die in ons land werden getroffen. Dat kun je zien als een geruststelling, dat de vergaande besluiten die diep ingrepen in ons leven (ook in het academische leven) niet zomaar politieke keuzes waren, maar het gevolg van wetenschappelijke inzichten.
Voor de premier was dat handig, omdat hij zich achter wetenschappers kon verschuilen. Voor hen was dit echter minder goed: kritiek op het coronabeleid richtte zich ook op deze wetenschappers, die niet zelden te maken kregen met serieuze bedreigingen.
De wetenschap is geen alternatief voor politieke keuzes. Zij biedt geen kant-en-klare oplossingen voor maatschappelijke problemen. Wetenschappers stellen vooral hypothesen en toetsen die, om te zien hoe houdbaar ze zijn. Deze kennis is niet absoluut en altijd veranderlijk. Wetenschappers kunnen bestuurders laten zien waarom ze een bepaalde maatregel beter wel of niet kunnen nemen, maar niet bepalen wat de juiste politieke keuzes zijn: wetenschappelijk verantwoorde politiek bestaat niet. Bestuurders zouden hun keuzes niet mogen afschuiven op de wetenschap. Als zij dit wel doen (zoals in het geval van het coronabeleid) moeten universiteiten uitleggen dat politici hun boekje te buiten gaan, omdat de wetenschap zo niet werkt.
Tegelijk zien we dat academici zelf meer activistisch willen worden – en dat is begrijpelijk. Als je bijvoorbeeld onderzoek doet naar de tweedeling in de samenleving of de verandering van het klimaat, wil je dat de politiek daar eindelijk iets mee gaat doen. Dat is eveneens ‘positieve sociale impact’.
Toch zit daar een gevaar: op het moment dat wetenschappers actie gaan voeren voor bepaalde beleidskeuzes, wordt hun onderzoek al snel gezien als politiek gekleurd. Met dit activisme kunnen ze sociaal relevant zijn, maar iets essentieels verliezen, namelijk het vertrouwen in de onafhankelijkheid van de wetenschap. Misschien moeten we beginnen met mensen beter uit te leggen wat wetenschap is – en vooral wat het niet is. Dat wetenschap heel belangrijk is voor mensen, maar geen politiek op bestelling.
Iedereen kan de regenboogvlag uithangen, of de omgekeerde vlag – net wat men wil. Dat geldt evengoed voor academici. Maar die zullen toch boven alles de vlag moeten zwaaien van de wetenschap. Want het vertrouwen in de onafhankelijkheid van de wetenschap is voor elke academicus een groot goed.
