Het beroemde Erasmusbeeld staat voor de Laurenskerk – recht tegenover de plek waar Erasmus ooit werd geboren. De zanger van dit lied weet niet goed wat hij met dit standbeeld moet, dat daar maar op het Grotekerkplein ‘staat te staan’. Het groene beeld van de geleerde die staat te lezen in zijn boek en al eeuwenlang tevergeefs probeert om een pagina om te slaan. Het moet maar eens afgelopen zijn met deze zotheid, wordt de schrijver van Lof der Zotheid (1511) toegezongen. Want zo komen we niet verder.
April is de Maand van de Filosofie en dit jaar sluiten we die af met de viering van dit Erasmusbeeld, dat op 30 april 1622 werd opgericht. Een bijzonder standbeeld, omdat Erasmus 400 jaar geleden bepaald niet onomstreden was. Invloedrijke calvinisten veroordeelden hem als een bespotter van de religie. Het beeld is ook bijzonder omdat dit in ons land eeuwenlang het enige openbare standbeeld was van een wetenschapper. Een beeld dat de Duitse bombardementen in mei 1940 doorstond, tijdens de oorlog onder betonplaten en zandzakken werd verborgen in het Museum Booijmans van Beuningen en in 1945 op de verwoeste Coolsingel werd gezet. In 1964 kreeg Erasmus de huidige plek voor de Laurenskerk – nog altijd rustig lezend in zijn boek.
Dat beeldhouwer Hendrick de Keyser Erasmus lezend neerzette was heel terecht. De filosoof maakte in de vroege zestiende eeuw dankbaar gebruik van de nieuwe boekdrukkunst, om zijn werken te verkopen en van zijn pen te kunnen leven. Erasmus leerde zijn tijdgenoten hoe je beter kon schrijven, maar vooral hoe je goed moest ‘lezen’. Goed lezen betekende voor hem dat je jezelf inleeft in anderen en in andere manieren van denken. Nieuwe generaties voedde hij op met het idee dat lezen niet zozeer is bedoeld om je eigen ideeën te bevestigen – of die van anderen te weerleggen – maar vooral om andere perspectieven te leren kennen. Lezen betekent in gesprek gaan met de schrijver, maar vooral ook in discussie gaan met jezelf.
Erasmus dwingt ons om verder te denken, door lezers een ander gezichtspunt te bieden. Dat kan zelfs het perspectief zijn van de Dwaasheid (in Lof der Zotheid), of van de Vrede (in Vredes Weeklacht) – boeken waar ik op deze plek eerder over schreef. Een gedachte die zich vastzet kan al snel een dogma worden, zal ook Hendrick de Keyser hebben gedacht, toen hij in 1622 dit standbeeld maakte. Waarin hij Erasmus laat lezen, maar de bladzijde van zijn boek niet laat omslaan. Dit schrijven, lezen en denken zijn zaken die nooit stoppen – en almaar doorgaan. Het is heel mooi hoe kunstenaar De Keyser die beweging in dit staande beeld heeft weergegeven. En Erasmus juist niet op zijn sokkel wil vastzetten, zoals in het lied over Erasmus wordt gevreesd.
Op 29 april is er een symposium in de Laurenskerk om te vieren dat het Erasmusbeeld 400 jaar bestaat. Ronald van Raak is een van de sprekers
