Wat The Lord of the Rings je kan leren over hoop en onzekerheid

Emma Pleeging (1988) noemt zichzelf een pessimistisch hoopvol persoon. De afgelopen vier jaar boog ze zich over het onderwerp hoop – dat gaat over wat je wíl dat er gebeurt, waarbij je je bewust bent van een onzekere toekomst. “Op wereldniveau kan ik moeilijk optimistisch zijn over klimaatverandering, groeiende ongelijkheid en polarisatie, maar ik ben hoopvol. De toekomst is nog niet besloten. We kunnen er wat aan doen.” Eind september promoveerde ze bij de Erasmus School of Health Policy & Managment op het thema.

Momenten van hoop zijn moeilijk te vangen volgens Pleeging, maar ze herinnert zich een vakantie in Nieuw-Zeeland. “Ik stond boven op een berg in de sneeuw met mijn vriend. Toen had ik een gevoel van hoop, het idee dat het goed is en goed komt.” Om het gevoel onder woorden te brengen citeert ze het gedicht ‘hoop is dat ding met veren’ van Emily Dickinson.

Hoop is dat ding met veren,
Dat neerstrijkt in de ziel,
En ’t wijsje zingt, zonder de woorden,
En dat ons nooit – nog nooit – ontviel.

“Soms sla je dingen dood door er te veel over na te denken”, zegt Pleeging. Als je moet uitleggen waarom iets grappig is, is het niet meer grappig. Voor hoop geldt hetzelfde. “Je kunt hoop wel beschrijven, maar er blijft een ongrijpbaar element.”

“Boeken, poëzie, films en muziek kunnen een belangrijke rol spelen. Ze kunnen een gevoel van hoop aanwakkeren zonder dat iemand het gevoel hoeft uit te leggen.” De boeken van In de ban van de ring van Tolkien – door de verfilming beter bekend als The Lord of The Rings – hebben bij Pleeging een onuitwisbare hoopvolle indruk achtergelaten. Niet in de laatste plaats door een opmerking van Gandalf, een van de personages, ‘wanhoop is de toekomst als gesloten zien’, maar meer nog door de wereld die Tolkien oproept. “De taal, de geschiedenis, alles klopt. De boeken geven je de mogelijkheid om je onder te dompelen in een andere wereld, en zo je eigen leven eens helemaal anders te zien.”

Ze las de boeken toen ze 18 was. Met haar vriend zat ze een paar maanden in Nepal. Zonder televisie, zonder internet, met nauwelijks elektriciteit. ’s Avonds als het stil was merkte ze hoeveel vermaak ze in Nederland had. In een klein boekenwinkeltje kocht ze de trilogie. Als ze na een dag werken in een kindertehuis thuiskwam, ging ze lezen. “Juist op dat moment was het heerlijk om een wereld te hebben die in je hoofd alle mogelijke luiken openzet en laat zien wat er allemaal kan. Het maakte me nieuwsgierig naar de dag van morgen. In de ban van de ring lezen gaf lust voor het leven.” Ze refereert naar het nummer Lust for Life van Iggy Pop. “Heel hoopvol, net als het verhaal.”

In de boeken doorstaat hoofdpersoon Frodo een onmogelijke reis om uiteindelijk de Ring van het Kwaad te kunnen vernietigen. Hij hecht zo veel waarde aan zijn doel, dat hij almaar blijft doorzetten ook al weet hij niet of hij zijn bestemming ooit zal bereiken. Pleeging citeert personage Gandalf: “Zelfs de meest wijze mensen moeten accepteren dat ze niet weten wat er uiteindelijk zal gebeuren.” Juist dat is hoopvol, vindt ze. “Zolang er onzekerheid is, kun je door blijven gaan. Het heeft mij op moeilijke momenten geholpen om door te zetten.”

In praktijk weet ze hoe moeilijk het is om hoopvol te blijven. “Elke PhD komt op een moment van wanhoop, maar het wordt ironisch als je onderzoek doet naar het tegenovergestelde gevoel. Als onderzoeker kan ik er wel heel makkelijk over schrijven, maar ik ben bescheiden: hoopvol zijn is niet altijd makkelijk.”