In 2014 kreeg Ijaz Qadeer (48) tientallen dreig-smsjes, thuis in Pakistan, omdat hij het ‘verkeerde’ geloof had: “Bereid je maar voor op je dood.” Halsoverkop vluchtte de dierenarts met zijn familie zijn geboorteland uit, om uiteindelijk onderdak te vinden in Nederland. Op het Erasmus MC kan hij binnenkort – ‘Eindelijk!’ – zijn vak als wetenschapper weer uitvoeren, dankzij een speciale beurs van NWO.
Nederland neemt jaarlijks duizenden vluchtelingen op van wie het leven in het thuisland niet zeker is. Toen hun aantal in 2015 sterk toenam vanwege de burgeroorlog in Syrië was dit aanleiding voor onderzoeksfinancier NWO om na te denken over een subsidieprogramma speciaal voor gevluchte wetenschappers. Samen met De Jonge Akademie, de KNAW en Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF kwam ze vorig jaar tot een pilot-programma: ‘Vluchtelingen in de wetenschap’.
Vorige maand maakte NWO de toekenningen bekend, waardoor twaalf mensen met een vluchtelingenstatus een jaar lang als onderzoeker aan de slag kunnen bij een Nederlandse wetenschappelijke instelling. De twee vrouwen en tien mannen worden toegevoegd aan lopende onderzoeksprojecten die NWO momenteel financiert.
Een van de toegekende projecten wordt uitgevoerd in Rotterdam, bij het Erasmus MC. Daar spreken we Qadeer en zijn toekomstige begeleider, hoogleraar Oogheelkunde en epidemiologie Caroline Klaver. Op Klavers werkkamer op de 28ste verdieping vertellen de wetenschappers hoe hun samenwerking tot stand kwam, en over het onderzoek dat Qadeer in Rotterdam vanaf maart gaat uitvoeren.
Dr. Qadeer, in 2014 ontvluchtte u Pakistan. Koos u bewust voor Nederland als bestemming?
Qadeer: “Nee. De situatie was op een gegeven moment zo bedreigend dat ik weinig te kiezen had. De tickets die ik het snelst kon krijgen, dankzij een vriend bij een reisbureau, waren voor een vlucht naar Nederland.
“Ik wilde helemaal niet weg uit Pakistan. Ik had er een master en promotie gedaan in de diergeneeskunde en had een goede baan als districtshoofd van de veterinaire afdeling van de overheid van de provincie Punjab. Maar ik moest vluchten vanwege mijn geloof. Ik ben een Ahmadiyya-moslim. Dat is een variant van de Islam die in Pakistan niet erkend wordt. Ze wordt zelfs actief bestreden – zo zijn er bijvoorbeeld allerlei anti-Ahmadiyya-wetten. Vooral hoger opgeleiden met een goede baan moeten het ontgelden. Op een gegeven moment kreeg men mij ook in het vizier. Ik kreeg telefonische bedreigingen van religieuze extremisten, en sms-jes waarin ik met de dood werd bedreigd. De politie weigerde mij te beschermen, dus toen zag ik geen andere optie dan te vluchten – voor mijn eigen veiligheid, maar ook die van mijn gezin.
“Als ik had kunnen kiezen was ik misschien wel naar een Engelssprekend land gegaan, zoals Engeland. Daar zit een grote Pakistaanse Ahmadiyya-gemeenschap en ik spreek natuurlijk al Engels. Maar toen ik in Nederland kwam vond ik het meteen van belang om de taal te leren. De eerste jaren heb ik daar veel tijd in gestoken. Ik spreek inmiddels Nederlands op C1-niveau (‘vaardige gebruiker’, red.).”
De stap van asielzoekerscentrum naar universiteit is nogal groot. Hoe heeft u elkaar gevonden?
Klaver: “Die credits gaan volledig naar Ijaz, hij heeft onze groep in Rotterdam gevonden.”
Qadeer: “Ik heb veel te danken aan professor Nico Schulte Nordholt (emeritus-hoogleraar aan de Universiteit Twente, red.). Hij was mijn maatschappelijk begeleider vanuit Vrijwilligerswerk Nederland en heeft mij wegwijs gemaakt in het Nederlandse academische systeem. Ik heb me ingeschreven voor job alertsvan universiteiten, en op Academic Transfer.”
Klaver: “Hoeveel sollicitatiebrieven heb je ook alweer geschreven?”
Qadeer: “Meer dan zeventig. Ik heb werkelijk elke steen omgekeerd om een baan te vinden. En net toen NWO dit vluchtelingenprogramma bekendmaakte had ik de griep. Gelukkig wees professor Schulte Nordholt mij er op.”
Qadeer stuurde een email met zijn CV aan Martje Fentener van Vlissingen, directeur van het Erasmus Dierexperimenteel Centrum. Zij schatte in dat Caroline Klaver Qadeers expertise – ivf bij dieren – misschien wel kon gebruiken binnen haar onderzoek naar bijziendheid. Klaver was enthousiast, en vroeg met postdoc Adriana Iglesias de subsidie aan bij NWO.
Wat heeft bijziendheid met diergeneeskunde te maken?
Klaver: “In een van mijn onderzoekslijnen gebruik ik zebravissen als diermodel. Omdat hun ogen op die van ons lijken zijn ze goed geschikt om bijvoorbeeld de rol van verschillende genen op bijziendheid te onderzoeken. De zebravissen worden nu in grote bakken gehouden totdat we ze nodig hebben voor een experiment. Dat kweken van de vissen kan optimaler – zowel voor ons als voor de dieren zelf – en Ijaz kan ons daar hopelijk bij helpen.”
Qadeer: “Het was zo aardig dat je mij wilde aannemen. Ik ben iedereen hier zo dankbaar, zonder jullie had ik nooit deze kans gekregen.”
Klaver, met nadruk: “Ik heb je ook echt nodig! Jij hebt expertise in huis die wij missen.”
Kunt u uitleggen wat die expertise inhoudt?
Qadeer: “In Pakistan ben ik gepromoveerd op ivf bij runderen. We willen ivf ook gaan toepassen bij de zebravissen hier. We vriezen sperma in en ontdooien en bevruchten er pas zebravis-eitjes mee als we een experiment willen uitvoeren.”
Klaver: “Zo kunnen we het proefdiergebruik verminderen. Wij zijn de eerste die dat zo gaan proberen bij zebravissen, volgens mij was dat ook een van de redenen dat NWO enthousiast was over ons project. Als onderzoeker verlies je zo bovendien ook minder vissen, bijvoorbeeld door ziekte. Ook houden we meer controle over de genetische eigenschappen van de dieren. Die veranderen nu minder snel, omdat ze zich minder voortplanten.”
Moet NWO doorgaan met dit subsidieprogramma?
Beiden: “Zeker!”
Qadeer: “Het heeft echt een deur geopend voor mij. Het is erg lastig om aan een baan op niveau te komen als je vluchteling bent. Zeker na je 45ste, dat is voor Nederlanders al moeilijk heb ik begrepen.”
Klaver: “Vorige maand hadden we een bijeenkomst met iedereen die deze beurs heeft gekregen. Als je dan hoort wat voor werk sommige onderzoekers nu doen: DHL-pakketjes bezorgen, pizzakoerier… Dat is zo’n ontzettende verspilling van hun wetenschappelijke capaciteiten.”
Qadeer: “NWO moet het echt een vervolg geven. Wetenschap heeft geen grenzen.”
Waarom we elke dag in de rechtszaal zitten bij Fouad L.
De meeste journalistieke producties bij EM zijn te categoriseren in twee versnellingen:…