Hoe alles moet wijken voor het vestigingsklimaat

Laten we beginnen met de belangrijkste vraag: is er economisch bewijs voor de veronderstelling dat het afschaffen van de dividendbelasting leidt tot meer investeringen en banen?

“Nee. Die argumentatie rammelt aan alle kanten. Dat heeft deels te maken met onbegrip over de aard van de belasting. De dividendbelasting is vaak alleen een voorheffing, net als bijvoorbeeld de loonheffing die je maandelijks betaalt als je in dienst bent van een bedrijf. De belasting wordt ingehouden op het dividend dat bedrijven uitkeren aan hun aandeelhouders en direct overgemaakt aan de belastingdienst. In veruit de meeste OESO-landen kunnen aandeelhouders van die bedrijven hun in Nederland betaalde belasting vervolgens verrekenen met hun eigen belasting. Het is dan geen dubbele belasting.

“Dat is belangrijk, omdat het de redenering onderuit haalt dat het zonder dividendbelasting makkelijker wordt om kapitaal op te halen. Of de dividendbelasting nou afgeschaft wordt of niet, dat doet zeer waarschijnlijk nauwelijks iets met de kapitaalkosten van een bedrijf. Daarmee heeft het een verwaarloosbaar effect op de investeringsbereidheid en de werkgelegenheid.”

Waarom wordt er dan zo stevig gelobbyd door bedrijven als Philips, Akzo Nobel, Shell en werkgeversorganisatie VNO-NCW?

“Mijn inschatting is dat multinationals als Shell en Unilever, die hoofdkantoren hebben in het Verenigd Koninkrijk en Nederland, al jaren worden lastiggevallen door Britse aandeelhouders die van hun dubbele belasting af willen. Het Verenigd Koninkrijk is namelijk een van de weinige landen waar beleggers hun in het buitenland betaalde dividendbelasting niet kunnen verrekenen. En dan krijg je dat Paul Polman, de CEO van Unilever, zich opwerpt als voorman van de Britse effectenbezitters. Hoogst merkwaardig. Voor aandeelhouders in het Verenigd Koninkrijk is de Nederlandse dividendbelasting vervelend, maar ik snap niet wat het probleem voor Unilever is. Ze kunnen altijd aandeelhouders vinden die geen dividendbelasting betalen, zoals onze pensioenfondsen, of deze kunnen verrekenen met de belastingen.”

Ruim 80 procent van de Nederlanders is inmiddels tegen. Toch gaat de afschaffing nu door. Hoe kan dat?

“Het is cynisch. Er is nauwelijks democratische legitimatie voor de maatregel: geen partij had het in zijn verkiezingsprogramma staan, ChristenUnie en D66 zijn overduidelijk tegen. Een overgroot deel van de Tweede Kamer wil dit dus niet. Wat politiek pikant is, is dat Mark Rutte de maatregel totaal onverwacht in de formatie heeft ingebracht. Volgens Gert-Jan Seegers (ChristenUnie) was het kennelijk een breekpunt. En nu weigert Rutte een politieke draai te maken om zijn politieke geloofwaardigheid te beschermen. Ook al is hij in het pak genaaid door zijn maten uit het bedrijfsleven en gaat de maatregel ten koste van het algemeen belang. Het zijn dit soort dingen waardoor mensen het vertrouwen in de politiek verliezen.”

Er was eerder dit jaar gedoe over memo’s, al dan niet geheim of vergeten, die bij de kabinetsformatie werden gebruikt. Uiteindelijk bleek Rotterdams onderzoek als fundament te dienen voor afschaffing van de dividendbelasting. Wat vind u van de rol die de wetenschap in dit proces heeft gespeeld?

“Op basis van dat onderzoek kun je onmogelijk concluderen dat de dividendbelasting afgeschaft moet worden. Daar gaat het rapport helemaal niet over. Er is aan mensen uit het bedrijfsleven gevraagd wat belangrijke factoren zijn om zich al dan niet in Nederland te willen vestigen. Het woord dividendbelasting komt slechts twee keer voor, tussen haakjes. De besluitvorming is een duidelijk geval van reverse engineering: er was al een plan, vervolgens is een aantal politici en ambtenaren op zoek gegaan naar een onderbouwing. Aangezien er helemaal niets voorhanden was, hebben ze maar naar het RSM-rapport verwezen. Dit heeft natuurlijk niets met wetenschappelijk onderbouwd beleid te maken.”

Het lijkt de afgelopen decennia voor Nederland een doel op zich te zijn geworden om bedrijven aan te trekken en te behouden. Past de afschaffing van de dividendbelasting in een bredere trend?

“Zeker. We hebben een slechte naam als het gaat om de aanpak van belastingontwijking. We zijn regelmatig door de Europese Commissie op de vingers getikt, bijvoorbeeld vanwege de ruling practice waarbij speciale belastingafspraken met bedrijven worden gemaakt. Of vanwege gaten in het netwerk van belastingverdragen en het niet-belasten van royalties, waardoor bedrijven als Google, Facebook, Microsoft en Apple, via Nederland hun winsten konden doorsluizen naar belastingparadijzen.

“In Europa zijn maar een paar landen die geen dividendbelasting hebben: het Verenigd Koninkrijk, Estland, Letland, Hongarije. Andere landen zijn belastingparadijzen als de Kaaimaneilanden, Bahrein, Liechtenstein, Malta en Bermuda. In dat rijtje komt Nederland terecht.

“Overheden zijn, in een poging om het vestigingsklimaat te verbeteren, in een race to the bottom terecht gekomen. Nederland is daar agressief in. Of het nou gaat om fiscale wetgeving of klimaatmaatregelen, dit is een klassiek prisoner’s dilemma. Vanuit een concurrentieoogpunt is het te begrijpen dat Nederland weigert CO₂ te beprijzen of de belasting voor multinationals te verhogen. Maar als iedereen dat doet, ontstaat een wereld waarin het klimaat om zeep wordt geholpen en foot loose multinationals nauwelijks belasting meer betalen. De belastindruk verschuift dan noodgedwongen van kapitaal naar arbeid, van aandeelhouders naar werknemers. Dat levert een toename van inkomensongelijkheid op.”

De afschaffing van de dividendbelasting gaat 1,9 miljard euro kosten. Een half miljard euro meer dan de 1,4 miljard waarmee rekening gehouden werd. Dat bedrag moet opgehaald worden door de vennootschapsbelasting minder dan gepland te laten dalen (van 25 naar 22 procent, in plaats van naar 21 procent). Bedrijven betalen dus zelf mee. Dat klinkt wel fair toch?

“Zo klinkt het misschien. Maar het is economisch gezien een volkomen bizarre keuze. De vennootschapsbelasting is een veel schadelijker belasting dan de dividendbelasting. De dividendbelasting wordt via de achterdeur grotendeels opgehaald bij andere overheden, terwijl de vennootschapsbelasting wetenschappelijk aantoonbaar directe invloed heeft op vier belangrijke beslissingen die bedrijven nemen. Hoeveel ze investeren. Of ze die investeringen doen met schuld – waarvan de rente aftrekbaar is – of met aandelen – waarvan de dividenduitkeringen niet aftrekbaar zijn. Waar ze zich vestigen. En welke trucs ze uit de kast trekken om belasting te ontwijken. Als er één belasting is die je op economische gronden juist wel zou kunnen verlagen, is het de vennootschapsbelasting.”

Stel, de afschaffing van de dividendbelasting komt later dit jaar door de Eerste Kamer, doet dat nog iets voor de geloofwaardigheid van Nederland?

“Als ik de analyses van het Centraal Planbureau mag geloven, krijgt Nederland een nog prominentere rol in het doorsluizen van bedrijfswinsten naar belastingparadijzen. Dat is schadelijk voor het internationale imago van Nederland. Maar veel belangrijker: het is vooral niet in het belang van de Nederlanders zelf. We geven twee miljard uit zonder dat daar een evidente noodzaak voor is.”