Wie via de ondergrondse fietsenstalling Rotterdam Centraal binnenkomt, wordt bij het openslaan van de deuren sinds een jaar of twee verwelkomd door een citrusgeur en rustige pianomuziek.
Lekker, zou je zeggen. Het kan geen kwaad om de nodige sereniteit te injecteren in een hectisch verkeersknooppunt als het Centraal Station. Bovendien, zo zegt de RET, beleven reizigers het station hierdoor positiever en ervaren ze hun wachttijd als korter.
Maar altijd als die openbare toiletverfrisser zich aan mijn neusvleugels opdringt, voel ik me een beetje vies. Het doet me denken aan de dystopische sciencefictionfilm Brazil, waarin het gelijknamige liedje van overheidswege wordt ingezet in een totalitaire en overdreven bureaucratische maatschappij om burgers te kalmeren.
Nudging
De wetenschappelijke discipline die als voedingsbodem voor dit soort overheidsingrijpen dient, is de gedragseconomie: een relatief jonge stroming die zich bezighoudt met niet-rationele grondslagen voor economisch gedrag. Het soort subtiele keuzebeïnvloeding waar gedragseconomische inzichten toe leiden, wordt ook wel nudging genoemd.
Het laatste decennium is deze term steeds populairder geworden onder beleidsmakers. Beleid dat gebaseerd is op nudging gebruikt vaak de bestaande maatschappelijke orde als startpunt. Vervolgens wordt geprobeerd de keuze van burgers binnen die orde te beïnvloeden door in te spelen op hun emoties en verlangens
De vraag of er nog een mogelijkheid is buiten de bestaande orde wordtnooit gesteld. Dus in plaats van een radicale herziening van het complexe en dure systeem van zorgverzekeringen, worden verzekerden opgeroepen om een lijstje met klachten te maken zodat ze efficiënter door de arts geholpen worden. En in plaats van wachttijden daadwerkelijk te verkorten, spelen we wat met de belevingswereld van de reiziger. Dit alles sluit prima aan op een zelfhulpcultus die nog altijd springlevend is: waar we zo’n vijftien jaar geleden al massaal The Secret lazen, doen we nu aan mindfulness of lifehacking.
Als gevolg van deze aandacht voor zelfverbetering worden brede maatschappelijke problemen vaak gereduceerd tot individueel falen. Ook hierdoor worden machtsstructuren die deze ongelijke kansen in de hand werken, nauwelijks bevraagd. Vandaar dat ik me – iedere keer dat ik weer lees over een of andere slimme life hack – afvraag of een hard reset misschien niet een beter idee is.
