Ze bezetten weliswaar geen bestuursgebouw, maar ook in Rotterdam riepen studenten en wetenschappers om universitaire hervormingen. Grote structurele veranderingen zijn aan de vooravond van een nieuwe meteorologische lente echter (nog) niet te vinden. Maar wat zien we een jaar later wél terug van de Rotterdamse Academische Lente?
Tweehonderd handtekeningen onder een petitie, een blinddoek over het hoofd van het Erasmusbeeld bij de aula, en meerdere discussiebijeenkomsten over de rol en de toekomst van de universiteit. De Academische Lente vond niet alleen plaats in het Amsterdamse Maagdenhuis. Ook op de Erasmus Universiteit ontstonden in het voorjaar van 2015 een aantal initiatieven die een andere universiteit voor ogen hadden.
Enkele honderden Rotterdamse studenten en wetenschappers herkenden zich in het Amsterdamse protest en kwamen met bewegingen als Rethink EUR, De Nieuwe Universiteit Rotterdam en Philosophy Ground. ‘Pleurt op met je rendementsdenken’, verkondigden studenten op een groot spandoek in de C-hal. Zien we een klein jaar later iets terug van alle kreten uit die Rotterdamse Academische Lente? Of is de kwestie, net als het protest, een stille dood gestorven?
Caleidoscopisch verhaal

De wensen van de betrokken academici varieerden van een fundamenteel debat over de rol van universiteiten, tot het tegenhouden van reorganisaties. En van een halt toebrengen aan het zogeheten ‘rendementsdenken’, tot het verminderen van de werkdruk onder wetenschappers. Als je alle grieven, eisen en voorstellen van Rethink, De Nieuwe Universiteit en Philosophy Ground op een rij zet, krijg je een tamelijk caleidoscopisch verhaal over wat er anders zou moeten. En als je er een to-do-lijstje van maakt, zijn er een lente later bar weinig actiepunten af te vinken.
Hoewel geen van de betrokkenen grote structurele of institutionele hervormingen ziet, zijn er als je goed zoekt, toch een aantal stappen in de goede richting te vinden.
Landelijke veranderingen
Landelijk zijn er een aantal veranderingen aan te wijzen die passen in de thema’s van de Academische Lente. Zo stemt de Tweede Kamer momenteel over de Wet versterking bestuurskracht, die onder andere de rol van opleidingscommissies moet versterken en meer transparantie moet geven over benoemingen van bestuurders. Daarnaast wijzen sommige wetenschappers op veranderingen in het Standaard Evaluatie Protocol, de methode om wetenschappelijk onderzoek in Nederland te beoordelen. In dat protocol is de hoeveelheid publicaties geen zelfstandig criterium meer en is er meer aandacht voor integriteit en maatschappelijke relevantie.
Geen fundamenteel debat
Uit gesprekken met verschillende hoofdrolspelers blijkt dat er vooral teleurstelling heerst: een fundamenteel debat is nooit op gang gekomen. Hoogleraar Sociologie Willem Schinkel, die vanuit het bestuur van De Jonge Akademie veel met wetenschapsbeleid bezig is en begin vorig jaar meerdere lezingen hield en artikelen schreef over de noodzaak van zo’n debat, verwoordt het als volgt: “Er is een grote zwijgende meerderheid, die zich misschien wel zorgen maakt over bureaucratie, maar het grosso modo wel oké vindt. Die groep zou best aangesproken mogen worden op de verantwoordelijkheid die ze draagt voor het instituut universiteit.”
Aard van de universiteit
‘De kwetsbaarheid van de Erasmus Universiteit is, dat bijna niemand zich druk maakt over wat een universiteit moet zijn’
Opvallend genoeg wijst bijna iedereen naar de aard van de Erasmus Universiteit als een van de oorzaken van het uitblijven van een fundamenteel debat. De EUR zou te ‘rechts’ zijn, te ‘individualistisch’, of te ‘corporate’, waardoor er niet veel zelfreflectie is. “De kwetsbaarheid van de Erasmus Universiteit is, dat bijna niemand zich druk maakt over wat een universiteit moet zijn”, zegt universitair docent Sjoerd van Tuinen, die met een paar collega’s Rethink EUR oprichtte.
Ondanks ruim tweehonderd handtekeningen onder de open brief en petitie van Rethink, denkt hij niet dat er veel animo was. “De meerderheid van die ondertekenaars is nooit komen opdagen bij onze bijeenkomsten.”

Filosofie bestaat nog
“Het was zeer succesvol, we hebben al onze doelen gehaald”, zegt student Thijs Heijmeskamp, die als voorzitter van Philosophy Ground optrad. Die doelen waren dan ook een stuk concreter dan het verhaal van bewegingen als Rethink en De Nieuwe Universiteit, namelijk: behoud van de filosofiefaculteit, behoud van de bacheloropleiding Filosofie en beleid, dat onderwijs en wetenschap centraal stelt.
“De faculteit en bacheloropleiding bestaan nog en er is voor gekozen om zo min mogelijk te snijden in wetenschappelijk en onderwijzend personeel.” Eigenlijk was het ook een gunstig toeval dat de reorganisatie bij Wijsbegeerte zich in dezelfde periode afspeelde als de Maagdenhuisbezetting. “Het is natuurlijk moeilijk te bewijzen, maar ik denk dat de druk die uitging van de protesten van studenten en wetenschappers, en de media-aandacht daarvoor, zeker geholpen heeft”, zegt Heijmeskamp.
Een goed gesprek
Een van de onderwerpen die hoger op de agenda staat dankzij de Academische Lente, is de versterking van medezeggenschap. Op initiatief van de toenmalige voorzitters van het College van Bestuur en de Universiteitsraad werd een project gestart om de kwaliteit van de faculteitsraden en opleidingscommissies een impuls te geven, dat de titel ‘het goede gesprek’ meekreeg.
Een van de conclusies van dat project is dat er grote verschillen zijn in compensatie van en waardering voor medezeggenschapswerk, en er zijn minimumvoorwaarden nodig om medezeggenschap goed te laten functioneren. Medewerkers die zich inzetten voor de faculteitsraad van de ESHCC krijgen bijvoorbeeld maar twee dagen compensatie op jaarbasis. Ook wordt lang niet overal gebruik gemaakt van het recht op trainingen, en in functioneringsgesprekken werkt een actieve rol in de medezeggenschap vaak eerder in je nadeel dan in je voordeel.
Er ligt momenteel een voorstel dat vergoedingen voor studenten, tijdscompensatie en erkenning voor medewerkers, en scholing en ondersteuning naar een hoger plan moet brengen. Dat voorstel is een goede eerste stap, geven meerdere medezeggenschappers aan.
Niets gehoord
‘Nu ligt er ineens een voorstel – weliswaar een goed voorstel – dat niemand van ons gezien heeft.’
Toch wist lang niet iedereen dat er nog leven zat in ‘het goede gesprek’. “Voor de zomer zijn we voor het laatst bijeengekomen en sindsdien hebben we er niets meer over gehoord”, zegt filosofiestudent en faculteitsraadslid Maria Brederode. “En nu ligt er ineens een voorstel – weliswaar een goed voorstel – dat niemand van ons gezien heeft. Kun je dat wel een goed gesprek noemen?”
Toch hebben de bijeenkomsten nut gehad, denkt Brederode. “Je merkt dat er nu meer wederzijds begrip is in onze faculteitsraad.” Ook op andere faculteiten proeven medezeggenschappers kleine veranderingen: ze zien een subtiele cultuuromslag, of merken dat ze eerder de documenten krijgen waar ze om vragen.
Bij Sociale Wetenschappen werd een dag op de hei georganiseerd met bestuurders en medezeggenschappers. “Opvattingen over de rol van de raad lagen vorig jaar ver uiteen”, zegt voor zitter van de faculteitsraad Jacko van Ast. “Het gaat nog lang niet altijd goed, maar je ziet nu wel dat ideeën over die rol dichter bij elkaar liggen.”
Wetenschap beoordelen
Door veranderingen in het Standaard Evaluatie Protocol, de methode om wetenschappelijk onderzoek te beoordelen, ontstaat er meer vrijheid om af te wijken van gestandaardiseerde evaluaties. “Dat is een goede ontwikkeling, want met standaardisering komt altijd kwantificering in soms niet heel erg nuttige metrics”, zegt Schinkel. “In de visitatie van Sociologie zijn we van plan om meer nadruk te leggen op het narratieve aspect. We gaan onze prestaties minder uitdrukken in lijstjes en cijfers en meer woordelijk verslag doen van waar wij denken dat we staan, wat we in de toekomst willen en waarom we denken dat ons onderzoek goed of relevant is.”
Bij de onderzoeksgroep van Schinkel zit een promovenda die onderzoek doet naar nieuwe manieren om de kwaliteit en relevantie van wetenschap te beoordelen. Zij is in september begonnen en gaat in eerste instantie de opleidingsvisitatie van de Erasmus School of Law volgen, omdat daar geëxperimenteerd wordt met verschillende vormen van evaluatie.
Kleine veranderingen
Een reorganisatie die niet doorging, gesprekken over de kwaliteit van medezeggenschap en wat meer ruimte voor een bredere beoordeling van de kerntaken van een universiteit: het zijn kleine veranderingen die misschien niet direct een gevolg zijn van de protesten van vorig voorjaar, maar wel passen in een sluimerende onvrede die al langer heerst. Die protesten mogen dan misschien in een korte periode hebben plaatsgevonden, de onderwerpen die ze aansneden leefden al langer.
Aandacht vasthouden
“De meeste thema’s van Rethink, zoals de herziening van het financieringsmodel, hebben een lange implementatietijd”, zegt Van Tuinen. “Grote veranderingen had ik niet op deze termijn verwacht.” “Dat er op dit moment nauwelijks concrete veranderingen te noemen zijn, laat vooral zien dat zoiets aandacht moet blijven krijgen”, zegt Schinkel. Het recent opgerichte Erasmus Institute of Public Knowledge wil het fundamentele debat over de rol en de toekomst van universiteiten blijven aanwakkeren. “We willen een plek op de universiteit creëren waar een academisch gefundeerde reflectie op de universiteit plaatsvindt.”
Waarom we elke dag in de rechtszaal zitten bij Fouad L.
De meeste journalistieke producties bij EM zijn te categoriseren in twee versnellingen:…