Publiceren over ‘gevaarlijk’ onderzoek mag niet zomaar, oordeelt de Haarlemse rechtbank. Een wetenschapper die onderzoek doet naar een dodelijk virus moet voortaan een exportvergunning aanvragen om in een internationaal blad te mogen publiceren.
De rechtszaak was aangespannen door het Erasmus MC, na het vogelgrieponderzoek van viroloog Ron Fouchier. Hij ontwikkelde een vogelgriepvirus dat via hoesten en niesen overgedragen kan worden. De directeur van het Amerikaanse Center for Biosecurity noemde (p. 21-22) hem daarom zelfs ‘de gevaarlijkste wetenschapper ter wereld’ en Science twijfelde of publicatie wel geoorloofd was. Het ministerie van Economische zaken verbood aanvankelijk de resultaten te publiceren, omdat de informatie kon worden misbruikt door terroristen.
Biologische wapens
Na een hoop getouwtrek en de aanvraag van een exportvergunning ging de publicatie alsnog door en in juni 2012 verscheen het artikel – ongecensureerd – in Science. Inmiddels is het onderzoek voortgezet. Het was voor het eerst dat in Nederland de exportvergunning werd toegepast op wetenschappelijke kennis. Daarbij werd een beroep gedaan op een Europese verordening die stelt dat de verspreiding van kennis over biologische wapens moet worden tegengegaan. Fundamenteel onderzoek is daarvan uitgezonderd. Het Erasmus MC wilde een principiële uitspraak van de rechter over het verbod. Moeten wetenschappers echt een exportvergunning aanvragen?
Veiligheidsbelangen
Dat moeten ze inderdaad, zegt de Haarlemse rechtbank. De beoordeling of er sprake is van fundamenteel onderzoek is niet alleen aan wetenschappers, dat is volgens de rechtbank te gevaarlijk. “De veiligheidsbelangen van de gehele internationale gemeenschap liggen dan in de handen van de publicerende onderzoeker(s). Een onjuiste beoordeling kan in zo’n situatie tot onaanvaardbare gevolgen leiden.”
Praktische toepassing
Daarnaast is in de artikelen van Fouchier ook te zien welke genetische veranderingen er nodig waren om het vogelgriepvirus door de lucht overdraagbaar te maken. Daarom is er volgens de rechtbank niet alleen sprake van fundamenteel onderzoek, maar ook van de praktische toepassing daarvan. “Naast aanwijzingen voor nader onderzoek bevatten de manuscripten daarom informatie die toepasbaar is voor het ontwikkelen, de productie of de verspreiding van het virus als wapen.” Omdat anderen aan de hand van de publicatie de technologie kunnen reproduceren, moet een vergunning worden aangevraagd.
Douaneambtenaar
Hoewel de rechtbank toegeeft dat de verplichting om een vergunning aan te vragen de toegankelijkheid van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek in zekere mate zal belemmeren, weegt de controle op non-proliferatie van kennis over biologische wapens zwaarder. Fouchier spreekt tegen de Volkskrant van ‘een verbijsterende conclusie’. “Wetenschappers worden afhankelijk van een douaneambtenaar die een stempel moet zetten.” TF