Megabezuiniging op ontwikkelingshulp ‘ook schadelijk voor economische relaties en asielbeleid Nederland’

Wat was je eerste reactie toen je hoorde over deze bezuiniging?

“Ik was helaas niet verrast; dit was te verwachten en al aangekondigd in het hoofdlijnenakkoord. Wat ik toen vooral pijnlijk vond is hoe weinig reactie dat opleverde. Bij de presentatie van het Hoofdlijnenakkoord ging alle aandacht uit naar migratie en asiel en minister Faber. Over ontwikkelingssamenwerking bleef het relatief stil, terwijl ook daar een PVV-minister op benoemd werd, die eerder aangaf ontwikkelingshulp te willen afschaffen. Ontwikkelingssamenwerking als politiek domein is blijkbaar uit het blikveld van mensen verdwenen.”

Wat voor impact gaat deze beslissing wereldwijd hebben?

“De impact zal groot zijn, zowel in Nederland als internationaal. Gevolgen wereldwijd zijn moeilijk direct te meten. Het is niet zo simpel als ‘Nederland stopt en er vallen meteen doden’, maar er ontstaan wel gaten in programma’s van de ngo’s, zoals Oxfam, Pax en noem maar op. Zij zullen een beter beeld hebben en aan kunnen tonen wat concreet de schade wordt, en wat het gaat betekenen voor mensen in de landen waar ze actief zijn.

“Behalve in de programma’s van de ngo’s, hebben deze bezuinigingen ook impact op de relaties. Als je die kapotmaakt, zijn de gevolgen niet altijd direct zichtbaar, maar ze zijn er wel. Bijvoorbeeld in de vorm van verslechterde economische relaties of verminderde goodwill om wat voor elkaar te doen.”

Kan je daar een voorbeeld van geven?

“Nou, het kabinet vindt migratie toch zo belangrijk? Het is daarbij belangrijk met landen te onderhandelen waar migranten vandaan komen. Als je alleen maar focust op gesprekken over migratie zonder de bredere relaties te onderhouden, wordt dat veel moeilijker. Stel dat Nederland in de running is om een grote order binnen te halen, dan werkt het als de betrekkingen ingebed zijn in een breder verhaal. Een ambassadeur kon nog weleens een leuk praatje brengen over wat Nederland allemaal betekent. Maar als je die internationale relaties te veel uitkleedt, dan hebben andere landen ook geen incentive meer om bijvoorbeeld die order aan Nederland te gunnen. Dus het kan de economische relaties schaden. Maar het kan ook om iets kleiners gaan. Stel dat er een Nederlander ergens in de gevangenis komt. Zonder goede relaties is het moeilijker om die terug te krijgen.”

Snijdt dit kabinet zichzelf dan ook in de vingers wat betreft migratie?

“Ja, er is een verband tussen migratie en ontwikkelingssamenwerking, maar dat is niet zo eenduidig. Landen zullen bijvoorbeeld minder geneigd zijn om Nederland tegemoet te komen in een migratiedeal als wij niets meer voor hen doen.

“Er werd land gedacht dat ontwikkelingssamenwerking migratie naar Europa zou afremmen. Maar onderzoek toont een gemengd beeld: een iets hogere levensstandaard kan ook betekenen dat mensen juist willen migreren. Als mensen hoger opgeleid raken of meer middelen krijgen, juist meer kansen zien in het buitenland. Dit soort onderzoek is lastig, omdat  mensen zelden alleen migreren om economische redenen; vaak spelen conflicten, wanbestuur en andere factoren een rol.

“Tegelijkertijd is het wel duidelijk dat het ontbreken van hulp migratiestromen vergroot. Als vluchtelingen in de regio in benarde situaties terechtkomen, gaan ze noodgedwongen verder op reis om veiligheid te zoeken. Dus we weten niet zeker wat de effecten zijn van hulp op migratie, maar we weten wel dat mensen gaan migreren als ze helemaal geen hulp krijgen.”

Wat voor directe impact hebben de bezuinigingen in Nederland?

“Internationale verplichtingen, zoals bijdragen aan de VN, kunnen niet zomaar worden geschrapt. Dus wat blijft over? Ngo’s. Daar wordt onevenredig veel op gekort. Maar dat wordt dan verpakt in een narratief dat ngo’s inefficiënt zouden zijn. Dat is gewoon niet waar. Als het kabinet er geen geld aan uit wil geven, zeg dat dan gewoon, in plaats van een misleidend verhaal te vertellen over dat die organisaties niet effectief zijn. Dat is heel schadelijk.”

Waarom is dat precies zo schadelijk?

“Door de suggestie te wekken dat ngo’s inefficiënt werken, ondermijnt de minister het maatschappelijk middenveld. Terwijl het draagvlak voor ontwikkelingsorganisaties enorm is, dat moet je niet onderschatten. Als het maatschappelijk middenveld wordt ondermijnd, gaat dat misschien ten kosten van de steun aan ontwikkeling en wordt Nederland een naar binnen gekeerd land. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling voor een klein land in een grote wereld.”

Is dat draagvlak echt zo groot? Ik zie het niet weerspiegeld in het stemgedrag tijdens de afgelopen verkiezingen.

“Als mensen alleen op dit thema zouden stemmen, zou het politieke landschap er anders uitzien. De ngo’s hebben een enorme achterban. Ik hoorde van iemand van Oxfam Novib dat zij alleen al meer donateurs hebben dan het ledental van alle politieke partijen samen! We zijn echt betrokken bij de wereld. Dat zien we op lagere scholen, en bij de actiebereidheid voor bijvoorbeeld Giro 555. Daar mag Nederland trots op zijn, en het is heel belangrijk om vast te houden.”

Is ontwikkelingshulp niet een neokoloniale manier om onze westerse idealen op te leggen? En is het in dat licht misschien niet zo verkeerd om er minder geld aan uit te geven?

“Het is niet zo dat Nederland naar een land gaat en zegt ‘kap eens met lhbt-discriminatie’. Het is vaak verbonden aan internationale afspraken waar de landen waar we naar toe gaan zich zelf ook aan verbonden hebben. Het gaat om onderwerpen waar organisaties in die landen ook al mee bezig zijn, anders zou er geen vruchtbare grond zijn voor discussies.

“Ook is hierbij belangrijk dat je de thematiek inbedt in een breder web van relaties. Als je alleen maar op lhbt-rechten of gendergelijkheid zou hameren, dan kan je mensen beledigen. Je moet die thema’s met zorg aankaarten. Het is erg genuanceerd en complex om te helpen bij culturele verandering en je kan inderdaad snel de fout in gaan. Maar dan maar niets meer doen, is geen oplossing. We zijn deze landen schatplichtig om wel iets te doen.”

Wat bedoel je daarmee?

“De armoede in sommige landen hangt samen met onze rijkdom, zowel historisch via koloniale banden als door de huidige economische structuren. Daar dragen we verantwoordelijkheid voor. Dit wordt nog duidelijker bij klimaatverandering: landen als Bangladesh worden zwaar getroffen, met miljoenen mensen die hun huis of land verliezen door overstromingen, terwijl zij nauwelijks bijdragen aan de oorzaken. Dat zijn mensen die zelf nog nooit in een vliegtuig hebben gezeten, die geen wasmachine hebben en weinig vlees eten, omdat ze dat niet kunnen betalen. Zij zijn wel de directe slachtoffers van klimaatverandering. En die klimaatverandering wordt veroorzaakt in rijke landen, door ons dus. Er moeten structurele, rechtvaardige oplossingen voor sociale ongelijkheid en klimaatverandering komen. Dat vergt tijd. Tot die oplossingen er zijn, blijft ontwikkelingssamenwerking cruciaal.”

De minister stelt dat ngo’s beter hun eigen broek op moeten kunnen houden. Hoe zie jij dat?

“We financieren de ngo’s toch niet omwille van het overleven van de organisaties, of omwille van dat Nederlanders er een leuk gevoel aan overhouden? Je financiert ze omdat die organisaties goede dingen doen voor doelgroepen die we als land belangrijk vinden. Dat interesseert dit kabinet misschien minder. Maar leg dat dan met een knal op tafel. Nu krijg ik het gevoel dat er een soort bliksemafleiders zijn neergezet, die de aandacht afleiden naar het idee dat ngo’s niet efficiënt zouden zijn of onvoldoende draagvlak hebben. Terwijl het zou moeten gaan over wat we willen bereiken met ontwikkelingssamenwerking, en wat voor budget we daarvoor nodig hebben.”

Wat vind je ervan dat dit kabinet überhaupt kiest voor bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking?

“Nederland zou zich moeten houden aan de internationale afspraken. De norm is om 0,7 procent van het bruto nationaal product te besteden aan ontwikkelingssamenwerking. Met deze bezuiningen zakken we daar ver onder. Tegelijkertijd committeren we ons wel aan de NAVO-norm van 2 procent voor defensie. Dat is een keuze.”

In de kamerbrief stelt de minister dat ze wil focussen op drie thema’s; gezondheid, vrouwenrechten en eerlijke handel? Wat vind je van die thema’s?

“Die zijn zo slecht nog niet, maar er ontbreken wel dingen. Waarom is er geen aandacht voor waterbeheer, terwijl Nederland daar zoveel in kan betekenen? En waar is klimaatadaptatie, een thema dat juist nu cruciaal is?

“Ik maak me ook zorgen over de humanitaire hulp, ook al zegt de minister dat ze daar geld voor vrijhoudt. Wereldwijd is er te weinig hulp beschikbaar. Dat komt deels omdat het internationale humanitaire recht, dat landen verplicht burgers te beschermen en hulp door te laten in tijden van conflict, structureel wordt geschonden. Een schrijnend voorbeeld is Israël, dat hulp aan Gaza tegenhoudt, met maar weinig internationale consequenties. Of Soedan, waar hele vluchtelingenkampen worden afgeslacht.

“Het afkalven van ontwikkelingssamenwerking heeft directe gevolgen voor humanitaire hulp. Zonder investeringen in landbouw en irrigatie leidt droogte tot meer honger, waarna humanitaire hulp opnieuw nodig is. Maar humanitaire hulp is bedoeld voor noodsituaties, niet als permanente oplossing. Voor herstel zijn stabiele voorzieningen zoals lokale ziekenhuizen nodig. En die gezondheidszorg hang af van reguliere hulp.”

Wat denk je dat deze bezuiniging betekent voor de toekomst van Nederlandse ontwikkelingssamenwerking?

“Instituties die je afbreekt kan je niet zo makkelijk meer opbouwen. We moeten instituties overeind houden voor zover dat kan. Dat proberen ngo’s natuurlijk ook. Er is er geen één die nu de handdoek in de ring gooit. We moeten niet hopen op betere tijden, maar werken aan betere tijden.

“Mensenrechten en internationaal humanitair recht zijn na de Tweede Wereldoorlog opgericht, om herhaling van de wreedheden van die oorlog te voorkomen. Waarden zoals mensenrechten, conflictpreventie en vredesinspanningen zijn daarbij cruciaal. Als Nederland deze loslaat, wat met deze bezuinigingen gebeurt, dragen we bij aan een wereldwijde trend waarin we meer conflict en ongelijkheid toestaan. Willen we leven achter hoge muren met scherpschutters om ons eigen welvaart te beschermen, of willen we een toekomst bouwen op wederzijds respect? We moeten inzien dat we afhankelijk van elkaar zijn. Zij niet alleen van ons, wij ook van hen.”