‘Eis om trouw te zijn aan de Communistische Partij is slechts symbolisch’

Anonieme EUR-wetenschappers spraken onlangs in een brief aan de Universiteitsraad hun zorgen uit over deze regels. Zij vinden die voorwaarden niet in lijn met academische waarden en vrezen dat de regels leiden tot uitsluiting van politieke en etnische minderheden in China. Die angst is ongegrond, zeggen hoogleraren Maikel Peppelenbosch en Luc van der Laan, beiden verbonden aan het Erasmus MC. Volgens Yayi Zhang en Pengfei Li, twee promovendi die via een beurs van de China Scholarship Council (CSC) naar Rotterdam kwamen, staan de regels weliswaar in de voorwaarden, maar zijn het loze zinnen die in elk Chinees contract te vinden zijn. Hen is nooit gevraagd de voorwaarden daadwerkelijk te onderschrijven, zeggen ze.

De voorwaarde dat de aanvragers de Chinese Communistische Partij moeten steunen staat als volgt in het reglement van de CSC:”Steun het leiderschap van de Chinese Communistische Partij en het socialisme met Chinese karakteristieken, houd van het moederland, wees goed van karakter, gehoorzaam de wet, voel je verantwoordelijk om het land, de maatschappij en het volk te dienen, en heb een juiste kijk op de wereld, een juiste levensvisie en de juiste waarden.” Verderop staat: “Toekennende instanties moeten de aanvraagmaterialen beoordelen. Zij hebben het recht om aanvragen te retourneren die onwaarheden of tegenstrijdigheden bevatten of die niet aan de eisen voldoen. Daarbij moeten ook politieke ideologie, onderwijsmoreel en -ethiek (of karakter en academische stijl) enz. van de aanvrager zorgvuldig worden gecontroleerd, en moet een en ander op het hoofdaanvraagformulier worden becommentarieerd in de rubriek met opmerkingen van de instantie over de toekenning.”

Peppelenbosch en Van der Laan zijn heel blij met hun groep Chinese collega’s. Van der Laan: “Natuurlijk is het voor ons een prikkel dat ze op eigen kosten komen, maar we steken er tegelijk ook veel geld en energie in.” Het niveau is over het algemeen hoog, ziet Peppelenbosch. “Een van de eersten die kwam is Qiuwei Abdullah Pan, hij is nu Vidi-laureaat”, vult Van der Laan aan.

Peppelenbosch gelooft niets van de aantijging dat de beursvoorwaarden etnische minderheden zouden uitsluiten van deelname. “In China behoort ongeveer 8 procent van de bevolking tot een minderheid, dus niet tot de Han-Chinezen. Tegelijk zien wij hier op de afdeling dat meer dan 8 procent tot zo’n minderheid behoort. We hebben hier van alles rondlopen, op dit moment bijvoorbeeld twee Tibetanen”, vertelt Peppelenbosch.

Pengfei Li, een van de promovendi op de afdeling van Peppelenbosch en Van der Laan, zegt dat hij de voorwaarden over de communistische partij en de politieke ideologie wel herkent. Maar ze betekenen niks, zegt hij. “Dit soort zinnen staan in elk standaardcontract in China. Ze doen er niets mee. Ik ben ook niet gecontroleerd op mijn politieke denken.” De voorwaarden stonden volgens Li niet in het contract van de CSC dat hij zelf ondertekend heeft.

Volgens Li tonen zijn collega’s ook aan dat het voor Chinezen van een etnische minderheid daadwerkelijk mogelijk is om een CSC-beurs te bemachtigen. “Ik heb hier collega’s die moslim zijn of christen. Mijn moeder is ook christen.”

Yayi Zhang is een andere CSC-promovenda, bij de Erasmus School of Law. Ze is het met Li eens dat het om holle frasen gaat. “Iedereen met een klein beetje verstand van de Chinese samenleving weet dat dit standaardvoorwaarden zijn in allerlei contracten en alleen symbolische betekenis hebben. Ze staan zelfs in arbeidscontracten van private ondernemingen”, vertelt ze. Ook zij denkt niet dat de voorwaarden leiden tot uitsluiting van Chinezen met een andere achtergrond. “Dat is echt een denkbeeldig risico.”

Samenwerking met landen als China ligt al enkele jaren onder het vergrootglas. De EUR is momenteel aan het kijken naar samenwerkingsverbanden en komt in oktober met een conclusie. Mocht de EUR de CSC vragen om de voorwaarden te schrappen, dan zal de CSC dat alleen doen als er bewijs is voor die uitsluiting, denkt Zhang. Leidt dat tot het einde van deelname aan het beursprogramma, dan zou ze dat vreselijk vinden. “Veelbelovende en ambitieuze studenten die niet de financiële middelen hebben, kunnen dan veel lastiger buiten China studeren, vooral in de geesteswetenschappen. Ze zullen nooit weten dat er meer dan een manier is om te studeren, te leven en te denken.” Ze erkent dat er soms ook problemen zijn in China, ‘maar stoppen met de CSC is daar niet de oplossing voor’. Mocht het toch gebeuren, dan hoopt Zhang dat de EUR zélf beurzen beschikbaar stelt voor Chinese promovendi. “Dan kan de EUR haar eigen voorwaarden stellen.”

Peppelenbosch noemt de houding van de anonieme wetenschappers ten opzichte van het CSC-programma ‘discriminatie’. “Het is uitsluiting van de ander. Je moet je als wetenschapper niet mengen in politiek en religie, vind ik. Met een goede wetenschapper wil ik altijd samenwerken. Of die nou uit China komt, of uit Rusland of Noord-Korea. Wij voeren uiteraard intensieve gesprekken met iemand om te kijken of die te goeder trouw is, en houden in de gaten hoe het vervolgens met iemand gaat. Maar wij werken hier aan gezondheidszorg, dus over bedrijfsspionage maak ik me geen zorgen. Van ons onderzoek wordt iedereen alleen maar gezonder, daar mag de hele wereld van meeprofiteren.”

Van der Laan zou nog steeds het liefste het oorspronkelijke artikel van EM zien verdwijnen. “Waarom noemen jullie het programma van de CSC ‘omstreden’?” vraagt hij zich af. “Het schaadt ons in onze wetenschap, en in onze internationale samenwerking.” Hij vreest dat de CSC kan stoppen met het sturen van promovendi naar Nederland, net als al met de Verenigde Staten gebeurd is. “Dit wordt ook gelezen in China. En de CSC stuurt al geen promovendi meer naar Amerika, omdat het anti-China-sentiment daar zo heftig is, dat je er als Chinese promovendus niet meer goed kan functioneren.”

Samenwerking met landen waar – volgens Nederlanders – veel dingen misgaan, is volgens de hoogleraren onvermijdelijk. “Zelfs in de Koude Oorlog stopten we niet met samenwerken”, zegt Peppelenbosch. “We hebben net een prachtig akkoord getekend met Kazachstan, daar doen wetenschappers veel met levertransplantatie met levende donoren. De beste mensen ter wereld rekruteren is wat wij willen, dat is goed voor je wetenschappelijke output.”

Van der Laan: “De vraag is: hoe gaan we hiermee om in tijden van spanningen? Gaan we als xenofoben weer grenswachtershuisjes inrichten en iedereen die afwijkt qua huidskleur anders bejegenen?” Van der Laan denkt dat het einde zoek is als samenwerking met China wordt stopgezet om dit soort redenen. “Wat doen we dan met Russen en Wit-Russen? Daar zijn we al praktisch mee in oorlog. En wat als er wat gebeurt tussen China en Taiwan? China is niet onze vijand.”